Yuxudan oyanıb yerimin içində qurcalandım, gözüm qaranlığa alışanda gördüm ki, Naska kreslonun yanında hərəkətsiz uzanıb, tərpənib eləmir. Birdən-birə yazığım gəldi ona, yaman qocalmışdı, dişləri də tökülmüşdü, lap dəqiqi, tək-təkcənə yuxarıdan bircə dişi qalmışdı ağzında...

- Naska, – çağırdım yavaşca, – quru yerdə uzanma, bura gəl...

  Bilmədim səsimdəki həlimlikdən doğan yüngül titrəyiş hardan hakim kəsilmişdi varlığıma, yay gecəsində ona soyuq-zad dəyən deyildi. Nə qışın oğlan çağındakı şaxtanı vecinə alırdı, nə yayın istisindən təntiyirdi, üzü-üzlər görmüşdü Naskanın. Yəqin elə buna görə çağırdığım qımıldanmadı, əvəzində mən ərinmədən yatağımdan qalxıb döşəmədə uzanana doğru addımladım. Amma yaxınlaşanda baxdım ki, parketin üstündə, kreslonun yanında ins-cins yoxdu. Deyəsən, məni qara basmışdı, gözümə də huri-mələk, cin-şeytan yox, Naska görsənmişdi. Allah bilir Naska indi hansı ağacın budaqları arasında özünə təbii beşik düzəldib uyuyurdu, ya hansı divarın üstündəcə gecə  işım-işım işıldayan gözlərini bərəldib oğrun-oğrun, nigaran-nigaran qaranlıqda ətrafı seyr eləyirdi, yay gecəsində ev-eşik dar gəlirdi ona, içəridə qərar tuta bilmirdi. Qayıdıb çarpayıda oturdum, əsnəyib təzədən yerimə uzansam da, hava işıqlananacan gözümə yuxu getmədi, yerimin içində sağa-sola çevrilə-çevrilə səhəri dirigözlü açdım. 

 Ertəsi qonşumuz Xanım xala dedi  ki, sənin pişiyin həyətdə dayanan yük maşınının altında ölüb... Yəqin ki, mənə xoş gəlməkdən ötrü  ağlamsınıb  boğuq səslə əlavə elədi: "Yazıq heyvan... Hamımız öyrəşmişdik ona... Hayıf...”

- Maşın vurub onu? – bikef-bikef soruşdum.

- Yox, – arvad izah elədi, – elə pişik özü dayanan maşının altında uzanıb ölüb... Qocalmışdı da... – burasını, nədənsə, üzrxahlıqla, çəkinə-çəkinə dedi, elə bil qorxurdu ki, qəfil mən də onun dərin qırışlı sifətinə baxaraq dilimi dinc saxlamayıb: "Elə sən özün də qocalmısan,”  deyə bilərəm...

- Bəs, ölüsü necə oldu?

- Heç necə, səliqə ilə qoydum ayaqqabı qutusunun içinə, uşaqlar aparıb basdırdı məktəbin həyətindəki bağda... 

 Bilmirəm, arvad düz deyirdi, ya zəif damarımdan tutub yerini şirin salmaq istəyirdi, ancaq həmin gün məktəbin həyətini ha axtardım, ha ələk-vələk elədim,  Naskanın basdırıldığı yeri tapmadım. 

 Evə qayıdıb eyvanda həyətə baxa-baxa siqaret çəkəndə nədənsə, birdən-birə yadıma xalam oğlu Vüqar düşdü...

Uşaqlığımız bir yerdə keçmişdi deyə bilmərəm, amma yay tətilini birlikdə keçirərdik. Kənddə, babamgildə, anamın atasıgildə, namaz qılan, oruc tutan, "Quran” oxuyan, axşamlar cürbəcür dini rəvaətlər, əfsanələr danışaraq hamımızı sehirləyən, xəyalən bizi ucsuz-bucaqsız kainatda gəzdirərək keçmişdən gələcəyə, gələcəkdən keçmişə aparan babamın yanında... Uşaqlıqdan Vüqar küçədəki itləri yığardı başına, mən pişikləri sığallayardım, həmişə də it yaxşıdı, ya pişik? – sorğusuyla öz aramızda çılğın-çılğın mübahisəyə girişsək də gedib dalana dirənərdik axırda. Mən özümdən çıxaraq hirslənib babamı köməyə çağırardım:

- Baba həmişə deyir ki, itlər murdardı... Elədi, baba? – əsəbimi cilovlayıb kişinin qırışmış  üzünə bir az da fağır-fağır baxaraq istəyərdim ki, o, mənim tərəfimi saxlasın.

Babam isə məni yarı yolda qoyub yaxasını kənara çəkərdi:

- Mən elə söz deməmişəm. Allah yaradanın murdarı olmaz...

Vüqar babamın sözlərindən ürəklənib məni üstələyərdi:

- Amma itlər sədaqətlidi... Çox sədaqətlidi... Elədi, baba? – sorusub kişinin ağzına marıtlayardı.

Babam mənim xətrimə dəyəcəyindən ehtiyatlansa da, bu dəfə əlacsız-əlacsız ağızucu mızıldanaraq təsdiqləyərdi:

- Orası elədi... Düz sözə nə deyəsən... – və suçluymuş kimi günahkarcasına, çarəsiz-çarəsiz  mənim üzümə baxardı.

  O vaxt mən Vüqara – elə babama da – tutarlı cavab vermədiyimə, daha doğrusu, verə bilmədiyimə görə – çünki tapmadığını, olmayanı vermək mümkün deyil –  cırnayırdım için-için, indisə, illər ötəndən sonra cavabı həyat özü öyrətmışdi mənə... Düzdü, itlər ifrat sədaqətlidi, lakin insanlar itin sədaqətinə layiqdimi? Hayıf ki, gec idi, gəldiyim nəticəni o rəhmətliklərə deyə bilmədim... Həm də bəzən ifrat sədaqət get-gedə qula, köləyə çevirir sədaqət yiyəsini, məncə pişiklərin idarəolunmazlığı itlərin sədaqətindən qat-qat irəlidi...

 Hava qaralmışdı qapım döyüləndə. Cavid idi gələn, əlində də selofan zənbil... İçəri girib əlindəkini yerə qoydu. Çəkmələrini güc-bəla ilə çıxarda-çıxarda  –  corablarının da dabanları çırıq idi –  mızıldadı.

- Dedim bekarçılıqdı,  gəlib bir sənə dəyim... Araq da gətirmişəm ki, yüz-yüz vurarıq iki qardaş... – özünütərifə keçdi. -  Belə qonaqdan kim inciyər? – zənbili götürüb yeyin addımlarla  birbaş mətbəxə cumdu.

 Gələnin qara çorablarına baxa-baxa mən də onun ardınca düşdüm.

- Arağım var evdə, – dedim, – amma yeməyim yoxdu... Qulluqçu üç gündü gəlmir. Xəstədi...

- Eybi yoxdu, mən ehtiyatlı adamam, kolbasa-sasiska da gətitmişəm, – əşyayi dəlil kimi əlindəki zənbili nümayişkəranə silkələdi. – Bə nədi, bu? Bu gecə iki qardaş möhkəm vuracuğ e... – dediklərini sübut eləməkdən ötrü  çənəsinin altına, lap dəqiqi, boğazına bir çırtma vurdu.

 Məsələ aydındı, arvadı Cavidi evdən qovanda keçmiş tələbə yoldaşım əliaçıq olurdu, yüngülvari bazarlıq eləyib gəlirdi bizə. Hərdən mən evdə olmayanda mobil telefonuma zəng eləyirdi ki, qapının ağzındayam, tez evə gəl. Arabir zəng eləməyə də halı, həvəsi olmurdu, mən evə gələndə görürdüm bikef-bikef binanın qabağındakı rəngi getmiş dəmir skamyada oturub ulduzlara baxır, alıb gətirdikləri də dizinin üstündə... O dəm mənə elə gəlirdi ki, yer üzündə Caviddən bədbəxt adam yoxdu. Ancaq həmin "bədbəxt” səhər tezdən əkilirdi evinə. Çox vaxt xəbərim də olmurdu gedişindən, qapını da açıq qoyurdu bəzən... Beləcə, canavarın gözü, ürəyi, qəlbi meşədə, Cavidinki isə öz evində idi. İstəyirsən qabağına qızıl qablarda min bir nemət düz, xeyri yoxdu, ertəsi yenə həmən-həmən olacaqdı. Ətrafına qırx incəbelli pəri düzülsəydi belə, yenə onu yolundan döndərmək müşkülə çevriləcəkdi. Başa düşə bilmirdim; bir adam ki, arvadından ötrü əldən-ayaqdan gedir, bəs, hərdənbir kişiləşib –  bir gecəlik də olsa – küsüb evdən çıxmağına  nə ad verəsən? Nə yardan doyur, nə əldən qoyur. Yox, burda da məsələ qarışırdı: biz görmüşük arvad küsüb atasığılə  gedər, Cavidgildəsə əksinəydi, belə çıxır ki, dar məqamda mən Cavidə atalıq eləyirdim...

- Hələ Naskanın da payını gətirmişəm, –  mətbəxdə zənbili masanın üstünə qoydu. – Bu axşam Naska da kef  eləyəcək...

- Day Naskaya yemək lazım deyil...

- Niyə? – yerində donub qaldı bir anlıq.

- Naska ölüb...

- A... Yazıq...  Nə vaxt? 

- Bu gecə...

- Neynək, başın sağ olsun... – zarafat eləmək istəsə də, üzümə baxıb ciddiləşdi. – Onda boğazımızı yaşlayıb Naskanın ruhunu şad eləyərik... Sən keç otur otaqda, televizora-zada bax... – Cavid ev sahibi kimi ərklə dedi. – Burda mənim əl-ayağıma dolaşma...

Mənə də çar-naçar qonaq roluna girib ona qulaq asmaq qalırdı, ayağımın ucunda ürkək-ürkək qonaq otağına keçən kimi mobil telefonum zəng çaldı.

- Sizdədi? – o başdan salam-kəlamsız qadın səsi gəldi.

- Hə.

- Bu gecə heç, səhər onu göndər evə...

- Yaxşı... Onsuz da sabah işim var, Vəfagilə gedəcəm...

- Vəfa kimdi?

- Xalamın qızı...

-  Mənim sənə zəng vurmağımı Cavidə demə, qoy ayağı yer almasın...

- Ayıb söhbətdi ki...

  Sağollaşmadan düyməni basdığından qulağıma ritmik siqnallar gəldi... Əslində mən, bir növ, yerimi şirin salırdım, zəng eləyənin xəbəri yox idi ki, Cavidi dilə tutmağa ehtiyac yoxdu, yəqun həmişəki kimi sabah mən yuxudan oyanmamış o, aradan çıxacaq... Hərdən o, səssiz-səmirsiz – həmişə beləydi, hay-küylə gəlib sakitcə gedərdi – mürəxxəs olandsan sonra yuxudan oyananda mənə elə gəlirdi ki, evdə tək olmuşam, yalnız qalxıb masanın üstündəkı boş butulkanı və boşqabları – həqiqətən də boş qabları – görəndə Cavidin gəlişi yadıma düşürdi.

...Bir azdan isə ürəyimdə Cavidi təriflədim, fikirləşdim ki, elə onun gəlişi yerinə düşüb, bəlkə də ömründə birinci dəfədi ki, vaxtında gəlib mənim yanıma, yoxsa qanqaraçılıqdan yaxa qurtara bilməyəcəkdim, Naskanın ölümünə heyfsilənsəm də, əlidolu gələn qonaq dil boğaza qoymayıb başımı qatırdı.

- Vallah, sənə "dyadya” deməyinə baxma, mənim oğlum səni mənnən çox istəyir, özüm ölüm... İn...

Cavidin sözünü kəsdim:

- İstəmək öz yerində, siz o uşağa öz dilimizi öyrədin, böyüyəndə çətin olar ona. Keçən dəfə mən bir-iki kəlmə dedim telefonda, yazıq uşaq səssiz-səmirsiz qulaq asdı, yəqin heç nə başa düşmədi, axırda zara gəlib qayıtdı ki, ya abacanski ne znayu... Özü də, sözə bax e, abacanski... Amma özümüzük yaxşı deyib uşaq... Sərrast deyib...

Cavid qəhqəhə çəkdi:

-  Necə, necə?.. Abacanski... – təkrarladı. – Ərköyündü də... – ciddiləşdi. – Axı sən özün bilirsən ki, neçə il gözlədik onun yolun, neçə il uşağımız olmadı... Anası o uşağa hamilə qalanacan neçə dəfə kilsəyə də getdi...

- Day kilsəyə niyə? – təəccübləndim.

-  Nə fərqi var, sinaqoq, kilsə, məscid, hamısı Allahın evidi də...

- Bütün kainat Allahındı, onun ayrıca evə ehtiyacı yoxdu... – bu kəlmələri mən demədim, çünki mənim səsim birdən-birə həddən ziyadə qalınlaşıb xırıldaya bilməzdi, sanki divarlar, döşəmə,  tavan dilə gəldi, bu vaxtacan eşitmədiyim yorğun səslə mənim dilimdən səslənənlərə o qədər mat qaldım ki, yerimdə qurcalanıb heyrətlə ətrafa boylandım, yaxşı ki, Cavid bunun fərqinə varmadı, dodaqaltı nəsə mızıldaya-mızıldaya qədəhlərə araq süzdü. Nədənsə, dediklərimdən çox qəfil səsimin bir anlığa dəyişməsinin müsahibimə qəribə gələcəyindən əndişələnirdim... 

 Müsahibimsə öz aləmindəydi, qədəhi qaldırırıb gözünü üzümə dikdi:

- Vuraq?.. –  mən qədəhimi götürməyə macal tapmamış əlindəkini yavaşca masanın üstündəkinə toxundurdu.

- Yox,  – deyib əlimi geri çəkdim, qədəhi götürmədim. – Bu gündən mən bir də heç vaxt araq içməyəcəm. Qurtardı...

- Niyə? – Cavidin gözləri bərəldi. – Naskaya yas saxlayırsan?

- Xırdalamaq istəmirəm, onsuz da başa düşməyəcəksən... – dolu qədəhimi süfrənin ortasına qoydum, daha doğrusu, sürüşdürdüm, ağzınacan doldurub dodaq yeri  belə saxlamadığından bu dəfə qədəhdəki  daşaraq süfrəyə də dağıldı.

- Tək içəcəm mən? – sir-sifətini turşudub diqqətlə gözlərimə baxdı, yəqin qırımımdan, kirpiklərimi qırpıb baxışlarımı yayındırmadığımdan anladı ki, üz vurmağın mənası yoxdu. – Neynək, özün bil, – gözlədiyimdən tez təslim oldu. – Sağ ol, sənin sağlığına... – deyib qədəhi dodaqlarına apardı.

 Dilxor olduğumdandı, ya nədəndi, baş açmırdım, gözümün  qabağına saysız-hesabsız rəngbərəng işıqlar gəldi, o rənglərin çoxunu birinci dəfə gördüyümdən adını da bilmirdim. Qara-ağ şüaların arasında sayrışanların bir-birinə qarışan çaları ahəngdar, sakit uğultu yaratmışdı qulaqlarımda, sanki o işıqlar nə isə anlatmaq üçündü, nəyi isə başa salmaq istəyirdi mənə... Gözümün önündəki rəngbərəng şüalarla, qulaqlarımdakı uğultu ilə bahəm, beynimdən təkrar-təkrar bir fikir keçirdi, daha doğrusu, sanki bu sözləri kimsə ağzını açmadan, səsini çıxarmadan birbaşa ürəyimə, baş-beynimə pıçıldayırdı. "Tələsmə, hər şeyin öz vaxdı var, bundan sonra sənin vaxtın hüdudsuzdu...”  

                                                                    1

  ...Anam xəstə olanda qəfil qardaşım bizə gəldi. Arvad lap agırlaşmışdı. Yatagından dura bilmirdi. Həkim də başının üstündəydi. Həkimlə gələn gombul sestra gah iynə vururdu heysiz-hərəkətsiz uzanan anama, gah da təzyiqini ölçüb çanfəşanlıq, canıyananlıq eləyirdi. Təcili yardım həkimi ilə bizə gəldiyi birinci kərə deyildi, bilirdi ki, evimizə gələn "ağxalatlıları” layiqincə yola salırıq. Beləcə, bu dəfə də həkimlə gombul sestranı yola saldım, gedənlər  qapını təzəcə örtmüşdülər ki, qardaşım hirsli-hirsli üstümə çımxırdı:

- Nə key kimi quruyub qalmısan, ressepti götür, cum aptekə!.. Görmürsən ki, yazıq arvad ölür?..  Tez elə!..

O dəm qardaşımın dediklərini xəstənin eşidə biləcəyi ağlıma gəlmədi, əksinə onun özünü itirib bəlkə gə əlacsızlıqdan üstümə qışqırmağı xoşuma gəldi, lap ləzzət elədi mənə, mən  başdanxarab elə bilirdim arvadağız qardaşım gönüqalının yekəsidi, anamın yatağa düşməyi onun vecinə deyil, əstəğfürullah, ürəyində sevinir anamızın xəstələnməyinə... Görünür, birinin üstünə beşini qoyub qaşınmayan yerdən qan çıxarmaq içi mən qarışıq bütün qadınların, qızların, baldızların canında var. Demə, indiyəcən mən onu tanımamışammış, demə, qardaşımın nəyi varsa dilindəymiş, demə, hay-küyü gözə kül üfürmək üçünmüş, demə, ürəyi yuxaymış... Adam dar gündə tanınar, yoxsa sakitcə yaşayanda kim hardan bilir başqası nələr çəkir, başqasının qarnının ağrısı nədi, əslində kim hansı yuvanın quşudu...

 ...Ürəyi yuxa qardaşımı evdə qoyub bayıra  necə çıxdığımı bilmədim, gözlərim dolsa da yaş axmırdı, intəhası, ətrafı düz-əməlli sezməyimə mane olurdu – deyəcən, bəxtimdən narın yağış da yağırdı, zülüm-zülüm axlasaydım da qorxusu yoxdu – çaşdığımdan məhəlləmizdəki apteki qoyub şəhərin o başına getmişdim, orda da özümə gəlmişdim ki, pərvərdigara, ressepti götürməmişəm, qalıb evdə... Fikirləşdim ki, əlim-ətəyimdən uzun evə qayıdanda qardaşım itə dönəcək. Ancaq demə, qardaşımın azarı, dərman-filan, aptek-zad deyilmiş, mən evdən çıxan kimi otaqları ələk-vələk eləyib bağımızın sənədləyini götürübmüş... Mən bunu anamın qırxı çıxmamış qardaşımın bağımızı satdığını eşidəndə bildim. Anamın qırxından sonra mən təzədən ərə getdim, çünki tək yaşamaq çətin deyildi, sadəcə mümkünsüzdü... Di gəl, qardaşım yenə məndən əl çəkmədi, hər gün zəng eləyib ərimə deyirdi ki, boşa arvadını, sən bilirsən kimə evlənmişən, sənin arvadın yol kənarında dayanıb müştəri axtaran fahişədi... Qardaşımın istəyi ata evimişi də satmaq idi, özü mənə demişdi ki, mən səni küçələrdə qoyacam, baxarsan... 

Qardaşımın bir acgöz arvadı vardı iki dünyanı bir udquma yesə gözü doymazdı... Nə isə, günümüz göy əskiyə dönmüşdü, ərim üstünü vurmasa da, mən yoldaşımın üzünə baxa bilmirdim, doğmaca qardaşı öz bacısı haqqında "yağlı” sözlər deyirsə, ər köpəyoğlu nə fikrə düşsə, qınanılası deyil... Anamın ölümü bir yana, qardaşımın çıxardığı həngamələrdən bilmirdim canımı hara qoyum, kimdən kömək umum, kimin qapısına gedib dərdimə əlac istəyim? Qalmışdım yol ayrıcında səksəkəli, günüm qara olmuşdu, elə günüm kimi qara fiqurlarla oynayan şahmatçıya bənzəyirdim, anlamırdım qardaşım sabah hansı gedişi eləyib mənə daha necə tələ quracaq, sabah nələr gətirəcək başıma... Beləcə, bir gecə yatdım, yuxuda atamla anamı gördüm. Mənə dedilər ki, bilirik, xəbərdarıq, bizə əyandı ki, qardaşın çox haqsızlıqlar eləyir, səni çox incidir, çox oyunlar açır sənin başına, amma sən darıxma, səbirli-təmkinli ol, onu gətirəcəyik yanımıza, özü də lap tez... 

 Mən həmin yuxunu görəndən iki ay sonra qardaşım, buz baltası kimi sapsağlam adam,  o əl meymunu arvadının dediyinə görə, evində çay içə-içə kompyüterdə oyun oynadığı yerdə qəfil huşunu itirib, oturduğu stuldan yıxılaraq rəhmətə gedib. Heç bilinmədi yerə dəyməmişdən ürəyi dayanıb, ya yıxılanda başı zərblə divara-döşəməyə dəydiyindən dünyasını dəyişib. Bircə mən bilirdim ki, suçlu axtarıb bu qəfil ölümü qəzavü-qədərin, qismətin, taleyin boynuna yıxmaq əbəsdi, qardaşımı aparan aparıb...

  Xalamgilin binasını rahat tapdım, amma hansı mənzildə yaşadıqlarını unutmuşdum. Maşını binanın qabağında saxlayıb düşdüm, ətrafa göz gəzdirdim, günün istisi adamları təntitmişdi, ya hər nəydisə, gözümə ins-cins dəymədi, yox, lənət şeytana, bir az irəlidəki həmişəyaşıl ağagın kölgəliyində qaraltı sezilirdi, hə, skamyada başı tül örpəkli qadın əyləşib mürgüləyirdi, böyründəki iri qabda da ağ tum... Yaxınlaşıb salam verəndə arvad diksinəntəhər olub qeyri-ixtiyari əlini qabın içindəki plastik stəkana apardı:

- Neçə stəkan?

- Tum istəmirəm mən... – binanı göstərdim əlimlə, mənə elə gəldi ki, açıq-aşkar işarə eləməsəm başı yalnız tuma işləyəni anlatmaqda zülüm çəkəcəm. – Deyirəm, bu binada yaşayansınız?

 

Qadın iri, stəkandakı tumu dairəvi ləyənə boşaldıb altdan-yuxarı şübhəli-şübhəli üzümə baxdı, qaramtıl, toppuş sifəti kölgələndi, bəlkə də məni kiməsə oxşatmışdı, amma yadına sala bilmirdi:

- Hə, necə bəyəm?

- Çoxdan?

- Bu bina tikilənnən...  – arvadın qızıl dişləri çoxdan parıltısını itirmişdi. – Sən bizim binanı sökmək istəyənlərin nümayəndəsisən?

- Nə nümayəndə... – gülümsündüm. – Mən Kamran müəllimin mənzilini axtarıram. O da çoxdan burda yaşayır...

- Kamran məllim bizim blokda olur, qonşumuzdu... Amma... – qadın çəkinə-çəkinə udqundu. –  Amma Kamran məllim rəhmətə gedib axı, sən hansı Kamran məllimi deyirsən?  – tumsatanın qaşları çatıldı.

- Düz tapmısan, mən elə rəhmətə gedən Kamran müəllimi axtarıram...

- Nə? – müsahibim təəccüblə  yerində qurcalandı.

Tumsatan lapdan gözləri bərəldib bir anlıq qorxu, vahimə qarışıq heyrətlə altdan-yuxarı üzümə baxdığından izahat  verməli oldum:

- Mənzili ki, yerindədi, arvad-uşağı ki, qalır...

Müsahibim özünə gəlib yerli-yataqlı danışmağa çalışdı:

- Oğlu da ölüb Kamran məllimin... Oğlu özündən qabaq rəhmətə getdi. Elə oğlunun dərdi bükdü Kamran məllimin  belini, yoxsa sapsağlam kişiydi...

- Bilirəm... – çənəsinin altına salmağa, hərçənd mən köhnə skamyada əyləşənin çənəsinin altına düşmək üçün gərək uzanaydım, adam axtaranın sözünü elə bəri başdan kəsdim, çünki onun dediklərindən ağlım bir şey kəsmədi, mən biləni xalam oğlu Vüqar atasından, yəni Kamran müəllimdən qabaq ölmüşdü, hər nə isə, indi bunun elə bir fərqi yoxdu.

Adını çək, qulağını bur, burda deyiblər, xalam qızınınsa adını çəkməmişdən tumsatanın gözü onu aldı, əlini binanın tininə sarı uzatdı:

- Odey, Kamran məllimin qızı gəlir. Vəfa...

  Əlbəttə, əlində iri həsir zənbil gələni mən o saat tanıdım, illər incə-mincə Vəfanın sir-sifəti, üz-gözü ilə bahəm bütün bədəninə sehirli sığal çəkmişdi, o sirli-sehirli təmasın təsirindən xalamın qızı elə əlindəki dolu zənbil kimi ətə-cana dolmuşdu. Zənbilin ağırlığından sağ çiyni əyiləninsə deyəsən ətrafa baxacaq halı yox idi, ya da illər boyu seyr elədiyi yan-yörə onun üçün marağını tamam itirmişdi. Tumsatan xırıltılı səslə əli zənbillini çağırmasaydı yəqin xalam qızı elə  yerə baxa-baxa sakitcə bloka girəcəkdi.

- Vəfa!.. Vəfa... – ayaq saxlayıb dayanmaq istəyənin gözü məni alan kimi yerində mıxlandı, əlindəki zənbili də qoydu yerə. – Az, bu kişi sizə gəlib...

 Mən irəli yeridim, tumsatan ərinmədən yerindən qalxıb yekə dalını burcuda-burcuda mənim yanımdan ötdü, cangüdən kimi dayandı xalam qızının böyründə, maraqla bir ona baxdı, bir mənə, baxışlarındakı marağa narahatlıq, nigarançılıq da qarışmışdı, sanki xalam qızını məndən qorumaq üçün tarım dayanmışdı, bir az o yan-bu yan eləyib Vəfanın xətrinə dəysəydim üstümə atılıb ciyərimi çıxarmağa hazır idi.

Əlbəttə, mən nəinki Vəfanın, bacardıqca çalışırdım ki, heç kəsin könlünə dəyməyim. Əvəzindəsə xalam qızı durduğum yerdə məni əməlli-başlı pərt elədi.

- Səndən nə əcəb? – salam-kəlamsız xəbər aldı.

- Sənə... – çaşdığımdan dilim topuq vurdu. – Sizə... gəlmişəm...

Xalamqızı lap ağ elədi:

- Niyə? – az qala deyəcəkdi ki, nə itin azıb buralarda. 

- Xalama dəyməyə... – yaxşı ki, bu dəfə özümü itirmədim, yoxsa ağzımıza marıtlayan tumsatanın yanında ölüb yerə girəcəkdim.

Vəfa zənbili yerdən götürdü:

- Gözlə, bunu evə qoyub düşürəm...

Əlimi zənbilə uzatdım:

- Qoy aparım, ağır olar sənə...

Xalamqızı üzə durdu, əlindəkini bərk-bərk tutub narazı-narazı qaşqabağını salladı, baxışlarından narahatlıq yağırdı, guya, mən vaxtsız-vədəsiz gələn qonaq idim, bilmirdi məni necə başından eləsin:

- Yox, sən burda gözlə, mən tez gələcəm... – deyib aram addımlarla girdi bloka, əlindəkini güc-bəla ilə apara-apara...

 Mən də bayaqdan ağzına su alıb nədənsə, tənəli-tənəli üzümə baxan tumsatandan – bəlkə də tənə-filan yox idi arada, dilxorçuluqdan mənə elə gəlirdi – yaxa qurtarmaq üçün gedib oturdum maşında. Beləcə, hərə öz yerinə qayıtdı; mən maşına, tumsatan skamyaya, Vəfa da ki, evlərinə... Bəlkə başqası mənim yerimə olsaydı maşını sürüb gedərdi, mən isə getmədim. Eşşəyə minmək bir ayıb, düşmək iki... Birinci və yəqin ki, sonuncu dəfə gördüyüm arvaddan – tumsatandan –  utanmağımın özü də eşşəylə maşının müqayisəsi kimi uyarsızdı.

  Birdən-birə anladım ki, Naska ölməsəydi indi mən bura gəlməzdim, düzdü, zahirən o itki ilə bu gəlişin əlaqəsi yoxdu, lakin on illik "dostumun” ölümü yəqin ki, son hədd kimi illərlə bütün beynimə-ürəyimə-qəlbimə yığılanları üzə çıxarıb pərən-pərən eləmişdi; di durmaq vaxtı deyil, yolu əlinə al get beynini dumanlandırıb, fikrini alt-üst eləyib yuxunu qarışdıranların dalınca... O yolda, daha doğrusu, o yolun başlangıcında Kamran müəllim vardı, Vüqar vardı, üzünü görmədiyim mənə  doğma olan adamlar vardı... Bir də şübhəsiz ki, ağlıma sığışdıra bilmədiyim gözlənilməz döngələr vardı... Naskanın sakit-səssiz ölümü son nöqtə, son yarpaq olmuşdu, daha geriyə yol yox idi, stəkandakı su daşıb dağılmışdı, mən istər-istəməz o yolla getməliydim. Ürəyimə damanlar, illərdi beynimə girib fikrimi-xəyalımı ağlasığmaz yerlərə aparanlar o yolda mənim bələdçilərim olacaqdı, axtardığım gizli yerlərə gedib çıxmaq üçün şərti işarələr olacaqdı... Və hər şey mənim o işarələri düşgün başa düşüb düşməyəcəyimdən, düzgün oxuyub oxumayacağımdan asılı idi. O yolda nə tumsatan vardı, nə də Vəfa,  deməli, pərt olmağa dəyməzdi... Məni pərt eləyəni və buna şahid olanı yəqin ki, bir də heç vaxt görməyəcəkdum. Onlarla haçansa üz-üzə gələ bisəydim belə...

 Hələlıksə utanıb pərt olmağa dəyərdi, çünki tumsatan kölgəlikdə yerini rahatlasa da, sağ əlini günlük kimi alnına tutub maşına, maşının içində oturana – mənə  –  baxırdı. Ya mən özüm vasvası olmuşdum, hər şeydən xoflanırdım, yazıq arvad nə mənə baxırmış, nə maşına, blokdan çıxıb maşına tərəf gələni – xalam qızını – seyr eləyirmiş. Maşına tərəf gələn  paltarını da dəyişmişdi, saçlarını da tarım yığmışdı, yəni suiçim saatda özünə yüngülcə əl gəzdirmişdi.

O, yanımda əyləşəndə tünd ətir iyi məni vurduğundanmı, özümü ələ almağa çalışsam da, bayaqdan içimə dolan, yox, içimdən daşan hirs-hikkədənmi  dilimi dinc saxlamadım, bəzək-düzəkssiz, hazırlamadan qəfil hücuma keçib yanımdakını karıxdırmağa çalışdım,  həqiqətən istəyirdim o, mat-məəttəl qalıb deməyə, cavab verməyə söz tapmasın:

- Niyə imkan vermədin yuxarı qalxım? Ürəyimə min cür fikir gəldi.  Özlüyümdə dedim, deyəsən, sevgilini gizlədirsən evdə... İstəmirsən görək sənin ürəyini fəth eləyəni ki, kavalerinə gözümüz-zadımız dəyər...

 Maşının qapısını örtüb ah çəkdi:

-   Eh... Mən nə hayda, sən nə hayda... Kefdən dəm vurursan...  Nə var ki, yuxarıda? Vüqarın arvadı, uşaqları, mənim qızım uşağıynan, hamısı bizdədi... İstəmədim bizim evi elə görəsən... Aləm qarışıb bir-birinə, ev deyil ki, bazardı, bazar...

   Qırsaqqızlığıma haqq qazandırıb ağ bayrağı qaldırdım:

- Dedim gəlmişkən bir xalamı da görərdim...

- Xalan evdə yoxdu ki...

- Bəs hardadı?

Vəfa yad adam barəsində danışırmış kimi bir qədər saynazyana, etinasız cavab verdi:

- Əri ilə oğlu öləndən sonra day səhərdə yaşaya bilmədi, çoxdan gedib rayona. Bacısıgilə... Day xalan  əvvəlki kimi ding-ding dingildəyən arvad deyil, əriyib gedib, bir dəridi, bir sümük, səhər-axşam gözləri yol çəkir yazığın, hələ də inanmır itirdiklərinin yoxluğuna, adamayovuşmaz olub xalan, başı səs-küy götürmür, öz aləmindədi, elə bil ağzını açmağa da taqəti qalmayıb, dindirməsən danışmaz... – maşın yerindən tərpənəndə Vəfa uzun-uzadı xalamın indiki halını təsvir eləyən söhbətini dəyişdi. – Hara gedirik, hara qaçırdırsan məni?

- Buralarda yaxşı bir kafe olmalıdı. Bağın içində...

- Deyəsən, bizim məhəlləni pis tanımırsan...

- Elədi, əvvəllər tez-tez gəlirdim sizin tərəflərə... Burda bir tanışım olurdu. Mən onun əsl adını sonralar öyrəndim, tanışlığımızdan çox sonra... Çünki bütün tanış-bilişlərindən əsl adını gizlədirdi ciddi-cəhdlə... – içimi çəkdim yüngülcə. – Sən çətin tanıyasan, bəlkə evdəkilər, qızın tanıdı,  çünki sənnən çox uşaqdı, "Cenifer” deyirdilər adına. Cenifer Lopesə bənzədiyinə görə... Deyəsən, bir dəfə ona dedim ki, mənim xalamqızı Vəfa buralada olur... Tanıya bilmədi səni...

Sözümü ağzımda qoydu:

- Nöş tanımıram...  Yalan deyib sənə... O da məni yaxşı tanıyır, prosta bicliyə vurub özünü sənin yanında... Bizim evin dalında  "Cenifer” gözəllik salonu da  açmışdı. Ay xatakar, day denən girmədiyin dərmə-deşik qalmayıb da... Martovski kotsan da sən... – qəhqəhə çəkdi. – Belə baxanda, səndə də günah yoxdu, mən arvadlığımnan tamah salırdım o qıza, körəyin qızı yaman oxşayırdı Cenifer Lopesə... Hələ yerişi, duruşu, hərəkətləri ilə də kopyalayırdı onu. Yaxşı, bəs, hara yox oldu sənin o Ceniferin? Birdən-birə yoxa çıxdı e... Bir də gözümnüzü açdıq ki, onun gözəllik salonunu da eləyiblər  market...

- Deyəsən, xariciyə ərə getdi, köçdü ya Fransaya, ya da Hollandiyaya... Dəqiq bilmirəm... – gözlərimi süfrəyə dikib çiyinlərimi çəkdim.

- Oyy, nə yaxşı, sağ əli bizim başımıza... – xalamqızı əməlli-başlı həsədlə, az qala gözləri yol çəkə-çəkə dedi.

- Mən heç nə arzulayıb eləmirəm daha. Məncə, bizim ancaq bir yerə köçmək şansımız var...

- Hara? – içini çəkib maraqla xəbər aldı.

- O dünyaya...

Vəfanın:

- Uy, iraq olsun... – deməsi ilə maşını bağın qabağında saxlamağım bir oldu, maşından düşə-düşə qəfil öz-özünə danışırmış kimi dodaqaltı mızıldandı. – Qəribə gündü bu gün, gün çıxsa da, elə bil hər yan gümüşü rəngə çalır. Lap günün qızılı telləri də bomboz bozarıb... Hiss eləyirsən?

Maşının qapısını örtüb kəsəsinə çavab verdim:

- Yox.

...Akasiya ağacının kölgəsindəki masanın arxasında əyləşmişdik, ofisiant yemək süfrəsini yığışdırıb kofe, dondurma gətirməyə gedəndə mən ağzımı salfetka ilə silə-silə:

- Axır vaxtlar tez-tez Vüqar yadıma düşür, – dedim. – Nədən öldü o?

 Vəfa yəqin ki, içdiyi çaxırdan qızaran yanaqlarını sığallayanda – özü təkid elədi ki, sən içmirsən içmə, mən vurmaq istəyirəm, indi keflənməsə yaxşıdı – elə bildim  göz yaşlarını gizlətmək istəyir, amma xalam qızı səsindən nəinki ağlayana, heç kövrələnə, qəhərlənənə də bənzəmirdi.

- Əvvəllər tez-tez başında ağrılar olurdu, bizim həkimlər diaqnoz qoydu ki, qaymaritdi... Sonra birdən-birə üzü şişib tanınmaz hala düşdü... Demə, o zəhrimardan imiş... Xərçəng... Yazığın iki körpə qızı qaldı... Hayıf ki, arzusuna da çata bilmədi...

- Hansı arzusuna?

- Həmişə deyirdi ki, general olacam. Əcəl imkan vermədi... Yazıq qardaşım... Cavan yaşında getdi... Heç nədən... Gözüdolusu yaşaya bilmədi...

- Hə... – mızıldayıb özümə haqq qazandırdım. – Mən Vüqarın ölümünü gec eşitdim... – olub keçənləri Vəfanın yadına saldım. – Anam tez öldü, atam evləndi, – rəsmiyyətə keçdim,  – məlum səbəblərdən  sizə də gediş-gəlişimiz seyrəldi... – əslində gediş-gəlişimiz tamam kəsilmişdi, "seyrəldini” nəzakət xatirinə dedim...

- Allah rəhmət eləsin, atan da ölüb, deyirlər...

- Hə, elədi... Çoxdan...  çoxdan  ölüb... –  qəfil dilim dolaşdığından sövq-təbii gülümsündüm.  – Hələ analığım da rəhmətə gedib...

Vəfa təəccübləndi:

- Aaa... o niyə? Deyirdilər cavandı axı... – nədəncə, onun heyrətlənməyi mənə qeyri-təbii göründü.

- Maşın vurdu onu... Yük maşını... Sümükləri xıncım-xıncım oldu, bədənində salamat yer qalmadı... – heç bilmədim niyə analığımın ölümünü ətraflı, az qala xırdalıqları ilə danışıram xalamın qızına...

- Oy!.. Yazıq... Əcəl qocaya-cavana baxmır... – nazik qaşları çatıldı və lapdan söhbəti dəyişdi. – Necə görünürəm mən, çox qocalmışam? – yəqin ki, bayaqdan fikri öz xarici görünüşündə qalmışdı, ona görə danışığı mənə robot kimi gəlirdi, öz  aləmində yaşlanmağına izahat verdi.  – Kökəlmişəm də, arıqlaya bilmirəm... – guya, arıqlasaydı ən azı, iyirmi il əvvəlki kimi olacaqdı.

- Kim deyir onu, sən çox cavan görünürsən, lap uşağa oxşayırsan...

- Uşağa bax... – ağzımı əydi. – Kim deyəcək, sən!.. – bilmədim qəsdən özünü incik göstərdi, ya doğrudan-doğruya nədənsə incimişdi.

- Mən? –  bu dəfə mən heyrətləndim, daha doğrusu, çaşdım. – Mən hacan elə söz dedim?

- Bayaq dedin ki, Cenifer məndən uşaqdı...

- Orası...  elədi...  Yaş öz yerində... – malalamağa uyarlı kəlmələr axtardım. – Amma səndə də özünəməxsus gözəllik var...

- Gopa basma... – saymazyana əlini yellədi. – Abırsızam mən... Mənə dəyən kimə dəysəydi o dünyalıq olmuşdu. Bilmirəm rəhmətlik qardaşımın yetimçələrinin dərdini çəkim, öz nəvəmin qeydinə qalım, ya bədbəxt anama baxım... Aləm bir-birinə qarışıb, hərdən baş götürüb uzaqlara, çöli-biyabana qaçmaq istəyirəm. Elə bir yerə ki, heç kəs məni tapmasın... – azca ara verdi. – Yaxşı ki, sən gəldin, başım bir az qarışdı... İnan, hərdən adamın belə görüşlərə çox ehtiyacı olur...

Söhbətin yönünü dəyişmək istəsəm də deyəsən işləri lap korladım:

- Nəçidi ki, kürəkənin?

- Heç nəçi, avaranın biridi, heç vaxtı-vaxtında alimenti də verə bilmir...

- Niyə boşandı ki, sənin qızın?

- Mənə çəkib də, qabağından yeyən deyil... O vaxt mən də ərimdən tez ayrılmışdım. Heç üçcə il yaşamadıq...

Kəpənək qalstuklu ofisiant sinidəki mer-meyvəni, kofeni, dondurnanı masaya düzüb dodaqaltı: "nuş olsun,” – deyərək mürəxxəs oldu.

- Bir yerdə işləyib eləyirsən sən? – yerimdə qurcalanıb əlimi çay qaşığına uzatdım.

- Hə... Universitetdə laborantam... Həm də "Psixoloji Yardım Mərkəzi”ndə psixoloqam... Belədi də, gülməli günə düşmüşəm, mənim öz günümə ağlayan lazımdı, mən ona-buna məsləhət verirəm... Çörəkli yerdi, ölkədə psixlərin sayı artdıqca bizim işimiz yaxşı gedir... Nə isə, Əlinin papağn Vəlinin, Vəlininkini Əlinin başına qoyuram ki, evdəkilər korluq çəkməsin... Sən nə işlə məşgulsan?

- İndi heç nə ilə... İşlədiyim bank bağlandı, hələ ki, atamdan qalanlarla birtəhər başımı dolandırıram...

- Axı, sən qabaqlar şeir-zad yazırdın...

- Eh...  O çox qabaqlar olub... Həm də ki, indi şairi-filanı saya salan var bəyəm? Diribaş şairlər toylarda tamadalıq eləyir, ölüvayları açından günorta durur...

Sözümün sonunu-canını vecinə almayıb gülümsündü:

- Yadındadı,  sən mənə də şeir yazmışdın?

- Yadımdadı, – təsdiqlədim, – sənə şeir yazmışdım dəftər vərəqində, sənin özünə də and içdirmişdim ki, heç kəsə deməyəsən...  Yaman sirr saxlayan idin, heç bircə gün keçmədi üstündən,  sair dili ilə desəm, sirrimi dünyaya yayıb, məni  el içində rüsvayi-cahan  elədin gülə-gülə ki, bəs, ay qızlar, bu uşaq mənə şeir yazıb... Yaxşı ki, mən sənin xalan oğlu idim, özgəsi olsaydım sirri bir dəqiqə də saxlamazdın... Utandığımdan bilmirdim qaçıb  harda gizlənim... Aramızda cəmi beş yaş fərq olsa da sən mənə bapbalaca uşaq kimi baxırdın... – gözlərim yol çəkdi anicə, bir anlıq key-key süfrəyə baxdım. – Qalır səndə o seiri yazdığım vərəq?

- Yox, – başını buladı, – indiyə vərəq qalar?.. – məzələndi. – Sevirdin də sən o vaxt məni, hə? –  bic-bic göz vurdu mənə. – İkilikdə olanda qıpqırmızı qızarırdın, yadındadı?..

- Ooo!.. Dəli-divanə idim lap... – mən də borclu qalmadım. – Mən yazıq səndən ötrü Məcnun kimi çöllərə düşdüm. Bəlkə elə sənə görə arvad almaq məsələsində bəxtim gətirmir...

-  Kiri-kiri, bəxti gətirməyənə bax... Dalınca sürünmədiyin bir yubkalı qalmayıb... 

- Onu sənə kim deyib?

- Mələy... Babagillə üzbəüz yaşıyırdılar axı... O vaxtlar mənim padruqam idi. Sonralar da zəngləşirdik hərdən... Ozü də sənnən üç yaş böyük... Heç abır-həyan yoxmuş sənin...

- Nişanlısı atmışdı Mələyi... – özümə haqq qazandırdım. – Mən bir-iki il ona kömək elədim. Qoymadım, daha doğrusu, qıymadım tək qalsın... Pis şey ağlına gətirmə, pis nə var axı burda? Dar ayaqda sənin rəfiqənə kömək eləmişəmsə, sən buna görə mənə "çox sağ ol,” deməlisən.

- Sus, dillənmə barı... Köməkçi... Olmaz sənin kimi köməkçidən... Gör kimə nömrə gəlir... – Vəfa məni yamsıladı. – Nə yaman ürəyi yumşaqsan... Babnik... Arvadlara kömək eləmək üçün əldən-ayaqdan gedirsən... Heç olmasa Mələyə yaxın durmayaydın... Axı sən bilirdin ki, Mələy mənim rəfiqəm olub... Geç-tez zibilinizin üstü açılacaq...

- Elə Vüqarın ölümünü də mənə Mələk xəbər verdi... – qəfil dilimdən çıxanları dəbbələyib, rəndələyib səhvimi düzəltməyə çalışdım. – Amma rəhmətliyin ili də çıxmışdı Mələk mənə xəbər eləyəndə...

Vəfa bunun fərqinə varmadı, deyəsən, qanqaraldıcı söhbətlərdən  bezikmişdi, deyib gülmək fikrindəydi:

- Çoxdandı səs-səmiri gəlmir, görəsən Mələy hara yoxa çıxıb?

- Türkə ərə getdi də... Bilmirdin?

- Yox... Hardadı indi?

- Bursada...

- Adamların işi düz gətirəndə səsləri çıxmır. Deyirəm axı niyə xəbər-ətər yoxdu Mələydən... – yüngülcə köksünü ötürdü. – Neynək, təki xoşbəxt olsun... Yaxşı qız idi Mələy... – elə dedi ki, guya, haqqında danışdığı dünyasını dəyişmişdi, necə deyərlər, ərə yox, gora getmişdi. – Nolar, Bursa da pis yer deyil... – söhbəti qəfil, tutalqasız dəyişib soruşdu. – Sənin Şotlandiyaya yolun düşüb?

Çaşdım:

- Yox, necə  ki?

-  Elə yaxşı ki, düşməyib... Ora  gedib çıxsaydın, kişilərə də cumardın... – qəhqəhə çəkdi.

- Sən yubka məsələsinə görə belə deyirsənsə, onda gərək mən buralarda arvad üzünə həsrət qalaydım, çünki day zənənlərin hamısı şalvar geyinir...

- Baban sağ olsaydı ağacla döyərdi səni...

- Hə, babamın çomağına tuş gəlmək Əzrayılı dirigözlü görməkdi... Babanın gözü qızdısa, gərək qaçıb bir yerdə gizlənəydin canını qurtarmaqdan ötrü... Metrə yarım boyu vardı kişinin, çomağı özündən böyükdü, di gəl, gözü qızanda hirsindən-hikkəsindən yer-göy titrəyərdi...

- Əsas boy-buxun deyil ki, ürəydi, ürəy... – Vəfa əlini sinəsinə vurdu.

- Yadındadı, babanın bacısı Nisbətin oğlu Ramazan?.. – ürək söhbətini qulaqardına vurub xəbər aldım.

- Yox... Heç Nisbət dediyin arvadı da xatırlamıram mən... Görməmişəm bəlkə də... Mən babagildə qalanda sənin kimi  hər yerə burnumu soxmurdum axı... Məhəllədəki qızlarla oturub dururdum,  padruqalarımla sənin mənə yazdığın şeiri oxuyub gülüşürdük...

 Müsahibim son  sözlərini havaya deyibmiş kimi davam elədim:

- Hə, həmin o Ramazan dayısıgilə, yəni babamgilə gələndə babam nənəmə tapşırardı ki, elə elə o biqeyrət mənim gözümə görsənməsin... Nədi, nədi, Ramazan arvadını boşayıb başqa arvad almışdı... İndi gündə beşi evlənir,  altısı boşanır, heç kəsin də veçinə deyil, əyyam dəyişib... Baxma ki, qoca vaxtında baban özü də ikinci kərə evlənmişdi...

- Arvadı öləndən sonra evlənmək qəbahət deyil... Burda pis nə var ki?.. – Vəfa babasının, lap dəqiqi, babamızın tərəfini saxlayıb az qala üstümə çımxırdı.

- Nə isə, sözüm onun evlənməyində deyil, həmin o Ramazana yazmışdım mən ilk seirimi:

                

- Yox, mənə yazdığın şeir ondan yaxşı idi... Ramazan öz arvadına niyə məktub yazmalı idi ki?

- Bilmirəm... İlk qələm təcrübəsi idi də... Sənə seir yazanda püxtələşmişdim... – məzələndim. – Əməlli-başlı sair idim...

 Süfrədən əl götürüb oturduğu stulda yerini rahatladı, ayağını-ayağının üstünə aşırıb  bic-bic gözlərini üzümə dikdi:

- Hə... Mənim dərdimdən şair olacaqdın... – yüngülcə nəfəsini dərdi. – Bura bax, Ramazan, şeir-filan öz yerində, indi əsl mətləbin üstünə gəl, düzünü de görüm, birdən-birə gün hardan çıxıb, mənim yazıq anam, başı bəlalar çəkmiş xalan hayandan düşüb sənin yadına?..

Araya sükut çökdü.

  Mən bayaqdan ətrafa düz-əməlli fikir vermirdim, bağın kənarındakı yolda şütüyən maşınların səsini də, şəhərin ümumi ahəngi hesab eləyərək eşitməməyə çalışırdım, amma indi qəfil elə bil iri, həmişəyaşıl ağacların ən sıx yarpaqlı yerində yuva quraraq gizlənən və gözə görünməzə çevrilən quşların da səsi kəsildi, ya da bizim oturduğunuz bağın üstünə, yan-yörəsinə səs, səda, ün keçirməyən halə çəkdilər sanki. Sükut nə qədər çəkdi, müsahibim kirpiklərini də qırpmadan diqqətlə mənə nə qədər baxdı, mən nə qədər çarəsiz-çarəsiz alnımı ovuşdurdum bilmirəm, nəhayət, ağır-ağır, çəkinə-çəkinə dilləndim:

- Deməyinə deyəcəm e, ancaq bilmirəm, sən məni anlayacaqsan, ya yox?..

Özünü yığışdırıb tamam diqqət kəsildi:

- Sən bir cəhd elə, çalışaram başa düşüm...

- Birincisi, mən son vaxtlar qəribə yuxular görürəm, o yuxulara da həyatımda baş verənlərdən, verəcəklərdən, keçmişimdən, gələcəyimdən daha çox inanıram... – boğazımı arıtldım. – Əslində kələfin ucunu itirmişəm e, bilmirəm hardan, nədən başlayım... Çünki ilk baxışdan ağlasığmaz fikirlər girir başıma...

- Açıq de görüm səni narahat eləyən nədi? – diqqətlə üzümə baxdı. – Yox, rəng-ruhun pis deyil. İstədiyin vaxt gələrsən mənim qəbuluma, sənə pulsuz kömək eləyərəm, – gülümsündü.

- Zarafata salsan day heç nə danışmayacam, – dedim incik-incik. – Keçi can hayındadı, qəssab piy axtarır...

Maraq ona güc gəlsə də, zarafatından  qalmadı:

- Yaxşı-yaxşı, mən susdum... Ancaq, sən canın, bir də özünə kazyol demə...

Amma mən xalam qızının susmasına imkan verməyib xəbər aldım:

- Sənin yadındadı da xalan... mənim anam?.. – boğazımı arıtladım. – Öz anamı deyirəm...

- Həlbət ki, yadımdadı... O qədər məni oynadıb ki... Allah rəhmət eləsin... Xalamın gözündəki işıq indiyəcən xatirimdədi... O iri gözlərdəki par-par yanan işığın həmişəlik sönüb getdiyinə adamın inanmağı gəlmir... – yeddimərtəbəli sözlərlə kiçicik nitqini başa vurdu.

-  Bəs, babam... yəni babamız?.. – dilim dolaşa-dolaşa soruşdum, müsahibimi bir azdan deyəcəklərimə hazırlamaq lazım idi.

- Dəlisən... Mən sənnən böyüyəmsə, adi məntiqlə babamı sənnən daha yaxşı xatırlamlıyam da, elə deyil? Kəsəsinə gəl, birdəfəlik sözünün canını de, çox "mus-mus” eləmə...

Onun dediklərini qulaqardına vurdum,  ucundan tutub ucuzluğa getsəydim,  ən azı, mətləbdən yayınardım, özüm verəcəyim sorğu-sual içində itib batsam da, əslində nə istədiyimi mənimlə üzbəsurət əyləşənə anlada biməzdim. Çünki əslində nə baş verdiyini, nə istədiyimi heç özüm də başa düşə bilmirdim.

- Hər şeyə  öyrəşdiyimiz adi məntiqlə yanaşsaq uzağa gedə bilmərik, məsələ bunda deyil... Bax, o babamızın bir əmisi arvadı vardı. Çox ağır seyid idi həmin arvad. Amma guya, sonsuz idi seyid arvad, uşağı olmurdu...

 Yenə sözümü kəsdi, lakin bu dəfə dediklərimi axıracan dinləməməyi əslində mənə kömək elədi, mən fikrimi cəmləyə bildim.

- Yaxşı, bəs, guya niyə? Əslində övladı vardı ki?.. – dirsəyini masaya dayayıb ovcunu çənəsinin  altına qoydu.