"Mən həmişə rəsmi qurumlara yox, göydə Allaha, yerdə isə adamlara, konkret fərdlərə inanmışam”

Şair Səlim Babullaoğlunun "Alma" qəzetinə müsahibəsi.

-Səlim bəy, son dövrlər şeirimizdə qəribə bir tendensiya müşahidə olunur: Heca şeirinə qayıdış. Sizcə, çağdaş dünyanın tələbləri qarşısında heca qəlibində maraqlı söz demək olarmı?

-Nərmin xanım, bizim səbəb-nəticə əsaslı dünyamız artıq ikilidi, qafiyə deməkdi. Qafiyə isə-harmoniyadı, lap düzü onun mətndə ən qabarıq, vərdiş olunmuş  işartısıdı, xüsusən sətir və ya misra sonlarında. Və bu özünü formal nöqteyi-nəzərdən şeirdə biruzə verə də bilər, verməyə də. Fikrimi bir az aydınlaşdırım, biz prosema oxuya bilərik, söz kimi, hərfi mənada həmin şeirdə qafiyə görməyə bilərik, amma içimizi dərin bir harmoniya hissi bürüyə bilər. Yaxud biz formal keyfiyyətlərinə görə bizə ənənəvi görünən qafiyə şeiri oxuyub məyus ola bilərik, "taxta-şaxta və saxta” kimi sözlər bizi  tərpətməyə bilər, bəs bu nədi?
Şeir yazıb yazmağından asılı olmayaraq istənilən insan həyatına düzgün yanaşdıqca, suallarına doğru cavab tapdıqca onun ömrü fitrətindəki xeyirlə qafiyələnəcək və o bunu düzgün yazacaqsa, sərbəstdə, qafiyədə fərqi yoxdu, nəticədə bizə harmoniya bəxş eləyən şeir vermiş olacaq, bu isə bayaq dediyim böyük mənada qafiyəli şeirdi. Bu dünyada istənilən söz ən azı ifadə elədiyi əşya və nəsnə ilə ən dürüst qafiyə təşkil edir, tutalım "günəş” sözü, günəşin özüylə, amma məsələn, "rüşvət” sözü  "zəhmət” sözü ilə şərti qafiyə kimi görünə  bilər, amma ruhən rüşvətxor birisi hansı sözləri necə qafiyələndirməkdən asılı olmayaraq bizə heç vaxt harmoniya təklif edə bilməyəcək. Bunları niyə deyirəm? Yəqin ona görə ki, bizim ədəbi düşüncəmizi korlamaq istəyən, ruhən rüşvətxor, qruppabaz, fədakar olmayan, satqın, ən xırda şəxsi maraqlarına görə hətta təklif gözləmədən belə kompromissə gedən, üfunət qoxuyan çoxlu ədəbiyyat dəllalları var. Və onlar estetik görüşlərimizi, dəyərləri  dağıtmaqla məşğuldurlar. Oxucular, hətta bəzən ədəbiyyatçılar belə çaş-baş qalırlar, belə olanda isə adamlar məsələnin metafizikasını qoyub, fizikası ilə məşğul olurlar. Elə burda da işlər korlanır. Çünki adamlar mətni oxumaqdan daha çox ordakı üst(!)mənaları beyinlərindəki klişe, streotip qəliblərlərdə görmək istəyirlər. Bu qətiyyən şünaslığı, izmləri inkar deyil. Əsla. Sizə bir misal deyim, heç elə bir ciddi ədəbi nəzəri kitaba, ensiklopediyaya rast gəlmisizmi ki, orda hər hansı növ, janr, izm pis ədəbi nümunə üzərində araşdırılsın, örnək gətirilsin. Məsələn, "təcnis” araşdırılırsa aşıq Hüseynin "Yada salmaz üç il, beş il, on beş il”ini kənara qoyub aşıq Kələntərdən misal gətirsin. Ya da "modernist” romandan danışıb Prustu, Kafkanı, Coysu qoyub, Ferdinanddan, Aleksdən danışsın. Mümkün deyil. Demək, örnək gətirilən əsər əvvəl metafizikası, sözə gəlməyən başqa keyfiyyəti ilə bizə təsir etməlidi ki, onun formal məziyyətləri araşdırılsın. Daha doğrusu, biz buna məcbur olaq. Bir az uzun danışdım, bilirəm, amma ümid eləyirəm ixtisar etməzsiz... Odur ki, mən zənn eləmirəm və oxuduğum qədər əminəm ki, dünyanın və ciddi ədəbiyyatçıların, sualınız kontekstində şairlərin, qafiyəli-sərbəst-ağ şeir-verlibdir deyə bir problemi var. Hansısa növ aktualdı, qətiyyən belə deyil. Bizdə qayıdış varmı? Yoxmu?  Formal məziyyətlər bir qədər ovqat məsələsidi, bir qədər mütaliə məsələsidi. Bunu indeksləşdirmək olmur. Müxtəlif  formalar- müxtəlif silahlar deməkdisə də, əsas döyüşməkdi. Bəzən ordunun üzərinə tək adamlar gedir və onlar qəhrəman olur.

-Uzun müddətdir baş redaktoru olduğunuz "Dünya Ədəbiyyatı” dərgisindən səs-soraq yoxdur? Bu nə ilə bağlıdır? Ənənəvi maliyyə problemi, yoxsa...

Mən bu yaxınlarda bu suala cavab vermişəm. Bəli, biganəlik və maliyyə məsələsi. Amma mən indi iki böyük layihə üzərində işləyirəm. İnanmaq istəyirəm ki, baş tutacaq.  Qaldı səs-sorağa, ola bilsin ki, biz işimizin nəticəsini daha çox jurnal formasında yox, başqa formalarda ortaya qoymuşuq. Yəqin bilirsiz, jurnala əlavə kimi qısa adı "DƏB” olan, açması "dünya ədəbiyyatından books” deməkdi, kitab seriyası təsis etmişdik hələ altı il əvvəl, yeri gəlib deyirəm, bu bizim ədəbi mühit üçün ilk kitab seriyasıydı, sonra "AYO-nun kitabxanası” yarandı,  "Ən yeni ədəbiyyat” və sairə və ilaxır. Hə, baxın, indiyə qədər biz bu seriyadan 18 kitab nəşr etmişik. 3-nü yalnız bu il. Üst-üstə xaricdə, daxildə, ana dilində, əcnəbi dildə olan nəşrlərimizin sayı 60-dan yuxarıdı. Sadəcə olaraq, mən təkəm, tapdığımız  maliyyə gülməli dərəcədə azdı…belə…

- Siz AYB sıralarında təmsil olunsanız da, xarici dərgilərdə çap olunmaq üçün qatı anti-AYB mövqeyində olan yazarları da təqdim etmisiniz. Bu jestiniz rəhbərlik tərəfindən hər hansı bir tənqidlə qarşılanmır ki?

-Bilirsiz, mən sizi anlayıram…Sualınıza cavab kimi deyirəm ki, mən mətn seçəndə yalnız mətn haqqında düşünmüşəm və başqa şeyləri unutmuşam. Amma təkcə AYB, anti-AYB kontekstində yox, AYB-AYB, AYO-AYO, X-Y kontekstində o qədər iradlara, tənələrə, ağız büzmələrə rast gəlmişəm ki…Bir-ikisini örnək verim. Məsələn, əcnəbi bir dildə milli ədəbiyyatla bağlı toplu hazırlanır. Müraciət edirəm  adı AYB-də olan bir tənqidçiyə, yaxud alimə ki, bir giriş yazısı yazsın, ümumi məziyyətlərlə yanaşı, orda nəşr olunacaq müəlliflərin yaradıcılığına aksentlər eləsin.Soruşur ki, "x”ın orda əsəri var? Deyirəm var. Deyir ki, mən onda yazmayacam. Niyə? Çünki həmin adamla yazar-tənqidçi müstəvisində, bir qədər də şəxsi planda münaqişəsi var. Yaxşı, bəs mən nə eləyim? Giviyə, Katoya necə başa salım və əsaslandırım ki, azərbaycanlı azərbaycanlını sevmir. Bu azmış kimi, uğrunda tənqidçiylə mübahisə elədiyim həmi "x” deyir ki, "burda mənəm Bağdadda Səddam Hüseyn”…Kəsəsi, uzun çənə döymələrdən sonra bunları yola gətirirəm. Çağdaş ədəbiyyatımızı qurumlardan asılı olmayaraq təmsil eləyən toplu nəşr olunur, xaricdən qonaqlar gəlir, təqdimat mərasiminə topluda əsərləri çap olunan müəllifləri dəvət edirəm. Fərqli qurumlardan olan 80 faizin gəlməmək üçün bəhanəsi yaranır. Hətta, inanın AYB-nin 4-cü mərtəbəsindən 3-cü mərtəbəsinə düşmək istəmirlər. Niyə? Yəqin ona görə ki, fikirləşirlər, axı, bu işi niyə o gördü. İndi nə deyirsiz, mən iş görüm, televiziyanı və mətbuatı çağırmayım, yalnız ona görə ki, siz məni efirdə görmək istəmirsiz? Bu AYB-AYB örnəyi idi. Mənim dəvətimlə başqa bir əcnəbi qonaq gəlir, bir AYO-çu yazır ki, həmin adam onunla söhbətdə məni-yəni onu bura dəvət edən adamı qətiyyən tanımır. Zəng edib deyirəm ki, bu nə məsələdi? Deyir ki, elə-belə yazmışam, əksinə, bu sənə məşhurluq gətirəcək, axı bu bazar təfəkkürü hardandı? Sonra həmin adam mənim bir çox müəlliflərdən elədiyim tərcümələri öz jurnalında başqa adlarla çap edir. Rəsmi müraciətdən sonra təkzib verir. Bu nə deməkdi axı? Bilirsiz, belə təcrübələrim nə qədərdi? Həmin adamların kitablarından daha qalın cildlər olardı, əgər yazsaydım. Bunları nə vaxtsa yazacağımı düşünmürəm, bu sayaq yaradıcılığı nə özümə rəva görürəm, nə də memuar yazmaq vaxtımdı. Bu haqda ilk dəfədi belə danışıram, ümid edirəm buna ehtiyac yaratmayacaqlar… Ona görə, ilanın ağına da lənət, qarasına da.. Amma mən həmişə rəsmi qurumlara yox, göydə Allaha, yerdə isə adamlara, konkret fərdlərə inanmışam. Yenə də belədi. İndi sonuncu cəhdlərimi edirəm. Baş tutmasa, çıxıb getmək haqqında fikirləşirəm.

- Çağdaş bədii tərcüməçilərimizin səviyyəsi sizi qane edirmi? Kimlərin adını çəkə bilərsiniz?

-Yaxşıları da var, pisləri də. Və çox yaxşı ki, hər ikisi var. Heç nə olmasaydı nolardı?.. Ümid edək ki, pislər ən azı informasiya verəcək və gələcəkdə yeni, daha yaxşı versiyalarda təkrar ortaya gələcək. Amma bir adamın adını çəkim, bu Məsihağa Məhəmmədidir. Onun Söhrab Sepehridən elədiyi, "525 kitab” seriyasından nəşr elədiyimiz  tərcümə kitabı həm Sepehri miqyasında şairin kitabının tanıdılması, nəşri kimi,  həm tərcümə səviyyəsinə görə hadisədi.

- "Qanun” nəşriyyatının həyata keçirdiyi "Ən Yeni Ədəbiyyat” seriyasından çıxan kitabları necə qiymətləndirirsiniz?

-Bu suala da yaxınlarda cavab vermişəm. Şahbaz Xuduoğlu fədakar, dəyərli bir iş görür, şəxsən mən ona kimin kitabını çap edib etməməyindən asılı olaraq minnətdaram. Əlbəttə, mənim konkret mətnə, konkret və fərqli münasibətim var, bu ayrı məsələdi. Rafiq Tağının, Əjdər Olun, Eyvaz Əlləzoğlunun, Fəxri Uğurlunun, Pərvizin, Aqşinin, Şərif Ağayarın, Elxan Qaraqanın kitablarını oxumuşam. Onların hamısının böyük, ciddi ədəbiyyata gərəkli olan qiymətli xüsusiyyətləri var. Əslində həm bu müəllifləri, həm digərlərini əvvəllər də oxumuşdum. Bircə Elxandan savayı. Bu və ya başqa keyfiyyətlərinə görə onları müxtəlif cür sıralamaq da olar. Qoy, bunu akademik və ardıcıl qaydada bu işlə bilavasitə məşğul olan adamlar eləsin. Məncə, dil faktı baxımından Rafiq Tağının, Əjdər Olun, Aqşinin, Şərif Ağayarın kitabları daha uğurludu. İdeya daşıyıcısı, böyük ideyalar kaledeyskopu  kimi Fəxrinin və Pərvizin kitabları.  Zərif təhkiyə və üslub nöqteyi-nəzərincə Eyvaz Əlləzoğlu qiymətlidi, süjet və təhkiyə mütəhərrikliyinə, dinamikaya görə Elxan. Bəzi əsərlər haqqında yazmışam, bəzi əsərlər haqqında isə, inşallah, vaxtım, gücüm yetsə yazaram…Bəlkə sualınızdan kənara çıxacam, amma bəzi şeyləri də demək istəyirəm. Müstəqillik dövrü ədəbiyyatımız, xüsusən də həmin ədəbiyyatın yeni gələn nəsli- mənim də daxil olduğum nəsildən bir nəsil böyüklər, sonra biz və bir nəsil sonrakıların yaratdıqları mətnlər bütövlükdə XX əsr milli ədəbiyyatımız kontekstində heç vaxt baş vurulmayan metafizik dərinliyə baş vurdu, heç vaxt dadılmayan həqiqətləri daddı. Həmin nəslin yazdıqları mətnləri və gördükləri işləri uzun onillər sonra, onları şəxsən tanımayan tədqiqatçılar işıqlı bir dövr kimi təsnifləşdiriləcək. 90-cıların kölgəsi 60-cılarla münasibətdə daha qatı və uzunömürlü olacaq. Bu artıq belədi. Bircə Zahir Əzəmətin "Kultaz”ı, bu hələ yalnız bir adamın işidi, "Molla Nəsrəddin” tarixi qədər əhəmiyyətli olacaq. Mən bunlara əminəm. Amma elektron vasitələrlə bədii mətnlər yerləşdirən bütün adamlara, söz və sayt sahiblərinə, həmkarlarıma müraciət edib demək istəyirəm ki, anonim şərh məsələsini, texniki həlli mümkündüsə yığışdırsınlar. Bu riyakarlığı kütləviləşdirir. Bəzən deyirlər ki, hansısa arxivlər açılmalıdı. Eləysə, yeni, sirli arxiv yaratmaq nə deməkdir bəs?

-Sizi tez-tez televiziya ekranlarında ədəbi verilişlərdə görürük. Ümumiyyətlə, televiziyalarımızın hazırki ədəbi siyasəti sizi qane edirmi?

-Mən ədəbiyyatçıyam və bu məsələ heç vaxt məni qane etməyəcək…Mən hər yerdə ədəbiyyat görmək istəyən insanam. Hətta bəlkə soyuducuda da. Ona görə subyektiv olmaqdan çəkinmirəm. Əlbəttə, hər bir telekanalda bir dəyərli veriliş tapmaq olar ki, bütövlükdə sənətə, qismən də ədəbiyyata yer verir. Məsələn, "Mədəniyyət saatı”, "Tərəf müqabili” və "Ədəbi abidələr”, "El içində” və sair proqramlar yadıma düşür,  bu proqramlar informativ, debat, müzakirə və sairə rakurslardan ədəbiyyata yer verir, sağ olsunlar. Amma bütövlükdə əyər-əskik olduqca  çoxdu.  Düzdü, həmin verilişlərə, xüsusən müzakirə tipli olanlara mənim çoxlu iradlarım var, ehtiraslıdırlar, bəzən müstəntiq kimi davranırlar həmsöhbətləri ilə, sanki az hazırlıqlı olanları əzmək istəyirlər, bu çox pis görünür, amma yenə də var.  Daha çox yer ayıran və ümumiyyətlə, fəaliyyətini ədəbiyyatdan bacardıqca  ayrı görmək istəməyən kanal məncə, İTV-dir. "Səhər sovqatı”, "Ortaq məxrəc”,  "Qərib axşamlar”, "Poeziya dəqiqələri”, "Sözümüz-özümüz”, bəlkə bəzilərini unutdum da. Məncə yeni milli və dünya ədəbiyyatından simalar, səslər, mətnlər, söhbətlər, təhlillər  şəklində bütün teleefirlərə gəlməlidi. Bu ədəbiyyatı ciddi şəkildə aktuallaşdıracaq. Ümumiyyətlə, mətbu söz, ifadə caizdisə, mass-media sözü bədii sözün övladıdır. Övladlar valideynlərinin yanında olanda daha güclü olurlar, bunu anlayan udur.

- Gənc yazarların böyük əksəriyyətinin kitablarının redaktoru sizsiniz.  Gənclərlə işləmək yormur ki sizi?

- Mənim həyatımda artıq uzun illərdir yalnız üç əsas şey var: ibadət, ailə, iş. Bu üç şey olmadan hər şey mənim üçün olduqca solğun və mənasız görünür, ömrümə bəraət verən başqa heç nəyim yoxdu. İşim isə elə büsbütün mütaliə deməkdi. Hətta yazmaq da mütaliədi, həyatı və ömrü mütaliə. Redaktorluq da mütaliədi, xüsusi növ mütaliə.  Mən bundan zövq alıram. Eyni zamanda öyrənirəm.Bəzən olur ki, redaktə məsələlərini unudub oxucu kimi aludə oluram mütaliəyə  və  bir də kitab bitəndə ayılıram. Təbii ki, təkrar geri qayıdıram. Bilirsiz, bədii mətn nitqin ali kəsimidi. Bir var gündəlik açdığımız süfrələr, bir var qonaq qarşılamaq. Və mənə şəxsən maraqlıdı, hər gün gördüyüm, yanıma gələn və gəlməyən, söhbət etdiyim cavan adamlar açdıqları ruhi süfrələrinə nə qoyacaqlar. Ədəbi prosesin canlı şahidi və iştirakçısı olmaq maraqlıdı.  Əlbəttə, yoruluram. Təsəvvür edin, 2 il ərzində "525 kitab”  və "Qadın yazarlarımız” seriyasından 27 kitab hasil olub. Son ikisi axırıncı mərhələdədi. Amma işdən yorulmaq yorğunluğun ən zövq verən  halıdı. 2008-ci ilin dekabrında Rəşad Məcidə bu ideyanı təklif edəndə, təsəvvür eləmirdim ki, indi bu sözləri deyə biləcəm. Sağ olsun, olduqca dəyərli bir iş gördü.

-Enerjinizi redaktə etdiyiniz əsərlərlə yazdığınız əsərlər arasında necə bölüşdürürsünüz?

- Hər şey öz-özünə yerini alır. Niyyət düz olsa, yetər. Qaldı şəxsi yaradıcılığa, mən belə demək mümkündüsə,  çox yazan deyiləm, yəni məhsuldar. Kriteriyalarım başqadı. Amma gələn ildən əgər layihə davam edərsə, ümid edirəm ki, belə də olacaq, tərtibçilik və redaktorluq işindən imtina edəcəm. Artıq Rəşad Məcidə demişəm. Hər şey, inşallah uğurlu alınacağı təqdirdə bir özümlə bağlı işlərlə, bir də yalnız jurnalla məşğul olmaq niyyətindəyəm. Qoy, indi də məndən cavan adamlar məşğul olsun bu işlərlə. Hər şeyin öz vaxtı var və getməyi vaxtında bacarmaq lazımdı.

Söhbətləşdi:
Nərmin Hüseynzadə