Roman üstündə çox zəhmət çəkib. 100 min tirajla çap edilib! Belə bir dövrdə belə bir addım atmaq böyük cəsarətdir! Romanı təkcə "menteşsevərlər” deyil, yaxşı roman sevən hamı bəyənəcək. Qarşınızda: Murat Menteş…   

- Təşəkkür edirəm. 

- (Gülür) Birinci səhifədən belə reaksiya vermisənsə, əladır. Elə istədiyim də budur. İlk səhifədən oxucunun yaxasından yapışıb roman boyunca qaçırmaq istəyirəm. Əlbəttə, gücüm nəyə çatırsa… Yaxşı romanın ən əsas xüsusiyyəti, məncə, oxuyanda insanda hiss tufanı yaratması.... Oxucuda maraq oyatması, əhvalını yüksəltməsi, onu gərginləşdirməsi, bir sözlə, həyəcanlandırmasıdır… 

- Romanlarda və kinolardakı zorakılıq həyatdakı zorakılıqla eyni deyil. Romanda biri öldürüləndə oxuyucunun əlinə qan bulaşmır. Əlbəttə, həyatdakı, real zorakılığın əleyhinəyəm. Amma zorakılığı əsərə lazımi dozada qata bilsən, fikrimcə, oxucuda həyəcan oyandırar, hətta ibrət dərsi də verər.   

- Əlbəttə. Mən oxucunu at arabasına deyil, reaktiv təyyarəyə mindirməyə üstünlük verirəm! İlk cümlə gərək romanın bütün yükünü çəkməyə qadir olsun. Soruşsanız ki, "Bu, mümükdür?!” Bilmirəm, bəlkə də, mümkündür… 

Mən "Titanikin dörd bacası qan püskürürdü!” deyə girirəm mövzuya.  İstədim ki, təsvir dinamik, görkəmli olsun. 

- "Titaniki Tanrı belə batıra bilməz!” deyiblər. Təkəbbürün simvolu sayılıb. Tədricən də fəlakətin, tənəzzülün simvoluna çevrilib. Mənə görə, Titanik, insan həyatında yarımçıq qalan hər şeyi təmsil edir. İşlərimizi başa vurmadan ölürük. Sevgimiz yarıda qalır, işlərimiz yarımçıq qalır. Planlarımız reallaşmadan gedirik. Nəvələrimizə doymadan… Demək istədiklərimizi deyə bilmədən... Cümlələr yarımçıq qalır. Titanik limana çata bilmir. Səfəri başa vura bilmirik. 2056-cı ildə feysbukda səhifəsi olan ölülərin sayı diriləri keçəcək. Feysbuk bir növ qəbiristanlıq dəftərinə çevriləcək. Bunu bilirik. Lakin ölüm bir dərd, yaşamaq bir başqa bir dərddir.   

- Çünki sənət əsəri acıdan doğulur! İnsanlarla dərd bölüşəndə onları üzməyə məcbur deyilik. Əksinə, dərdimizdən danışanda qarşı tərəfi güldürə biliriksə… Şəxsən mən, buna üstünlük verirəm. "Antika Titanik”də Refik Risk də elə bu cür deyir: "Mənim dərdlərimə gülmürsünüzsə, başqa nəyə güləcəksiniz?”  

 

- Beş min il əvvəl Gilqameş dastanında da hökmdar ölümsüzlüyü axtarırdı. Yaşama refleksi ən güclü refleksimizdir. Ölümdən var-gücümüzlə qaçırıq. Şəhidlik arzusu belə əbədi həyat arzusundan irəli gəlir! Müasir elm insan şüurunu digital daşıyıcılara köçürməyə çalışır. Ölənə yeni bir bədən verəcəklər. Hüceyrə bərpası sahəsində xeyli irəliləyiş var.

Təbii yollarla ölməyən "Turritopsis nutricula” adlı meduza kimi uzun ömür can sağlığı ilə yaşaya bilərik. Çox güman 50 ilə ölümün çarəsini taparlar. Biz də, bağışlayın, "səfeh kimi” ölən son nəsil olacağıq (Gülür). Belə görünür!      

- Müasir dünya tamamən cavanların, hətta uşaqların ətrafında dönür. Mən uşaq ikən evdə atamın sözü keçirdi. Böyüdüm, indi uşaqların sözü keçir. Həyatdır, da! Artıq qocalıq, yaşlılıq, estetik cərrahiyə və ya kosmetika ilə həll olunası bir problem deyil. Yaşlandıqca öz evimizdə yada çevrilirik. Çünki övladımızı o balaca telefon ekranına niyə saatlarla baxdığını anlamırıq. Bundan əlavə, bizim daha böyük bir problemimiz var.   

- Gənclərin hörmətini və marağını itirməyimiz yaxşı olmadı! Amma biz də az günahkar deyilik. Maşınlarımızı övladlarımızdan çox sevdik. Az kitab oxuduq. Başqaların dərdləri ilə maraqlanmadıq. Bir az da xəsislik etdik. İndi də bizdən nümunə götürən uşaqlar bizi eyninə almırlar. Biz buna da təəccüblənirik. Halbuki, buna səbəb yoxdur. İdeoloji kimliyi və başqalarını əzərək əldə edilən nailiyyətləri alqışladığımız üçün bu haldayıq. Nə tökərsən, aşına, o çıxar qarşına. Gülməli vəziyyətə düşmüşük.  

- Əlbəttə, var. Həyatda ən böyük faciə insanın ortadakı problemin özündən irəli gəldiyini görməməsidir. Günahı ancaq başqalarında axtarmaq böyük bir nöqsandır. Peşmançılıq bir növ özünüdərkdir.  

- Vəziyyətə görə dəyişir. "Kaş” da demək olar, "Günah məndə imiş, səhv eləmişəm, haqqsızlıq etmişəm” də demək olar. Fikirlərini, mövqeyini, sözünü dəyişdirib, səhvini düzəltmək olar. Beləcə, daha yaxşı insan olarsan… özünlə və başqaları ilə barışarsan. Peşmançılıq faydalıdır. 

- Əgər fikir dəyişdirmirsən, demək, heç fikirləşmirsən. Fikir dəyişdirməyən insanlar "hiyləgərlik mədəniyyətinin” qurbanına çevrilirlər. Biz, deyəsən, ən çox özümüzə hiylə edirik, özümüzü aldadırıq. Yeri gəlmişkən, utanmamaqdan utanmaq lazımdır.  

 

- Asan deyil. Çoxlu qeydlər alıram. Süjet, obrazlar, dialoqlar, təsvirlər… "Antika Titanik”i yazanda 3 min səhifədən çox qeyd almışdım. Zarafat eləmirəm.  

- Bu ən çox zəhmət çəkdiyim romandır. Amma, söz yenə də oxucunundur. 

- Bir roman iki insanın münasibətlərini yaxşılaşdırırsa, bu, əladır. Mən ayrı-seçkiliyin, təcridin, təzyiqin əleyhinəyəm. Başqalarının xoşbəxtliyindən niyə narahat oluruq? Düşmənsiz həyat yaşayaq. Həm şükür eləməyi, həm də haqsızlığa etiraz etməyi bacaraq. 

- Baş qəhrəman Refik Risk fəlsəfə üzrə professordur. Bir az dəlisov və məzəli adamdır. Amma "düşünür”. Türkiyəni maraqlandıran da, bax, budur.  

- Təəssüf ki, fəlsəfə ilə aramıza məsafə qoymuşuq! Buna görə də, tariximizdə, siyasətimizdə, iqtisadiyatımızda, memarlığımızda, insani münasibətlərimizdə, ədəbiyyatımızda məsuliyyətsizliyin izləri görünür. Dürüstlüyü, xeyirxahlığı və gözəlliyi anlamaq, yaratmaq, görmək, yaşatmaq üçün kifayət qədər cəhd göstərmirik. Məsələn, həyatı bir kənara qoyaq, niyə romanlarımızda, filmlərimizdə, heç "dahi” yoxdur? "Sənin anan mələk idi” deyir Yeşilçam filmlərində. Zarafatla da olsa: "Sənin anan dahi idi, balam” - deyən olmadı, indiyədək. Bu acınacaqlı, deyil? Bir cəmiyyətdə dualizm, əleyhdarlıq, kəm gözlülük varsa, orada inkişafdan söz gedə bilməz… Qruplaşma varsa, demək biz geri gedirik.

- Ümidsizsən? 

- Əksinə, çox ümidliyəm. Əhval-ruhiyyəm də, yerindədir. Gənclər asanlıqla Türkiyədə hər şeyi qaydasına qoyan bir smartfon aplikasiyası hazırlaya bilərlər. Amma biz, hələ də "vaxtı keçmiş” məsələlərlə məşğuluq.

 

- Kitabda Şifa Şevk: "Məhəbbətin müharibədən fərqi yoxdur və mən məhəbbəti vicdanən rədd edənlərdənəm” deyir. Müasir həyatda sevgililərin diqqətləri çox dağınıqdır. Kim kimi, nə səbəbə, nə qədər sevir bilinmir. Sevgililər, elə bil, bir-birilə deyil, cəmiyyətlə, ticarət mərkəzləri ilə, sosial media ilə ünsiyyət qururlar. "Sevginin gücü”nü də təhrik edilən insanlar rəqabətdə istifadə edirlər. 1970-ci illərin internetsiz, televiziyasız dünyasında məhəbbət indikindən daha etibarlı bir hiss idi. İndi kimsə kimsəyə lazımi qədər diqqət yetirmir. Halbuki, məhəbbət diqqət tələb edir. Araya reklamlar girir. Kapitalizm, sevgini məhv etdi! Mənim həyatım da indiki həyat kimidir.

Həqiqi sevgi Neşet Ertaşa qulaq asanda, şeir oxuyanda, romanlarda qarşılaşdığımız şeydir. Yəni, necə ki, həqiqi zorakılıq həyatımıza giribsə, elə də həqiqi sevgi xəyali əsərlərdə qalıb! Şəfqət azalandan bəri, bu, belədir. İtlərlə, pişiklərlə daha yaxşı ünsiyyət qururuq, çünki onlar mobil telefondan istifadə eləmirlər. Pəncəsini tutub salamlaşanda başqa yerə deyil, sizə baxırlar.    

- "Nöqsansızlıq” xoşagəlməz bir şey olduğuna görə…  Roman qəhrəmanın gərək "nahamar” bir cəhəti olsun. İnandırıcı və səmimi olmaq bir az nöqsanla, əskikliklərlə mümkündür. Anna Karenina, Don Kixot, Raskolnikov… hamısı nöqsanları olan obrazlardır. Nöqsansız roman qəhrəmanı mükəmməl ola bilməz!     

- Bəli. Məncə, fəlsəfi bünövrəsi olmayan, fəlsəfi sayılmayan, fəlsəfə ilə hesablaşmayan romanı "mühüm və ciddi” saymaq olmaz. Çünki fəlsəfə insanın özünə "mühüm” məsələlərə dair "ciddi” suallar verməsidir... Yəni öz ağlı ilə düşünməsidir... Roman yazıçıları ilə filosoflar arasında yaxınlıq var. Nitsşe Dostoyevskidən təsirlənmişdir. Tolstoy isə ilhamını Şopenhauerdən alıb. İhsan Oktay Anarın əsərlərinin ən bariz xüsusiyyəti tarixi-fantastik janrda olmasında deyil, fəlsəfi olmasıdır.  

- (Gülür) Həmişə qatil yaşayası deyil ki! Öldürülən nəinki diri və sağlamdır, yaddaşını da itirdiyinə görə vəziyyət yaman qarışıqdır.  

 

- Bir az haqlıdır! Mənə elə gəlir, başqalarını düşünmək üçün özümüzdə güc tapa bilmirik. Və qorxuruq. Qorxu isə bizi həm aciz, həm də xudbin edir. Qorxu düşüncələri, sözləri, digər bütün hisləri, hətta refleksləri belə təzyiq altında saxlayır. Qorxan insanlar qeyri-adi işlər görə bilməzələr.   

- "Eyni anda həm fəzilətli, həm də xoşbəxt ola bilmədilər” deyəcəklər. Bizi "Diqqətə layiq olmayan insanlar”  kimi görəcəklər.