Şam yeməyi qurtardı. Qlebov yavaş-yavaş dəmir qabın dibini yaladı, stolun üstünə dağılmış çörək qırıntılarını sol ovcuna yığdı, ağzına atdı, diliylə ovcunu yaladı. O qırıntıları  udmadı, bir az ağzında saxladı. Qırıntıların ağzının suyunda islanıb şişdiyini hiss etdi. Bunun dadlı olub-olmadığını Qlebov deyə bilməzdi. Dad başqa şeydir, yeməyin verdiyi bu hissin yanında dad sözü çox kasıb, təsirsiz qalır. Qlebov qırıntıları udmağa tələsmirdi, qırıntılar onun ağzında əriyirdi, tez əriyirdi.

Baqretsovun parlaq domba gözləri Qlebovun ağzına dikilmişdi – başqasının ağzında yoxa çıxan yeməkdən gözünü çəkmək gücü burdakı heç kimdə yox idi. Qlebov ağzındakıları uddu və Baqretsov o dəqiqə nəzərini onun ağzından yayındırıb horizonta – göyüzündəki böyük narıncı aya dikdi.

- Vaxtdır, - Baqrtetsov dedi.

Onlar sakitcə cığırla qayaya tərəf gedib balaca dağa çıxdılar. Günəşin batmağından az vaxt keçmişdi, amma günorta qaloşun üstündən pəncələri yandıran qayalar artıq soyumuşdu. Qlebov sırıqlısının yaxasını bağladı. Hərəkətdə olsa da, bədəni qızınmırdı.

- Hələ çox var? – deyə o pıçıltıyla soruşdu.

- Çox var, - Baqretsov da pıçıltıyla cavab verdi.

Dincəlmək üçün oturdular. Danışmalı sözləri yox idi, fikirləşməyə də heç nə yox idi – hər şey sadə və aydın idi. Bir az qabaqda xeyli daş vardı.

- Bunu tək də edə bilərdim, - Baqretsov gülümsədi, - amma ikilikdə əyləncəlidir. Həm də ki, köhnə dostuq…

Onları keçən il eyni paroxodda gətirmişdilər.

Baqretsov dayandı.

- Uzan, yoxsa görəcəklər.

Yerə uzanıb daşları atmağa başladılar. Böyük, ikisinin gücü çata biləcək daşlar yox idi, çünki səhər bu daşları bura atan adamlar Qlebovdan güclü deyildilər.

Baqretsov yavaşdan söydü. O barmağını yaralamışdı, qan axırdı. Yaraya qum töküb sırıqlısından cırdığı əskiylə bağladı, amma qan dayanmadı.

- Pis bağladın, - Qlebov soyuqqanlıqla dedi.

- Hardan bilirsən, həkimsən? – Baqretsov barmağının qanını sovura-sovura soruşdu.

Qlebov susdu. Həkim olduğu vaxtlar indi ona çox uzaq görünürdü. Ümumiyyətlə o vaxt olmuşdu? Dağların, dənizlərin o tərəfindəki həyat tez-tez ona yuxu kimi, uydurma kimi görünürdü. Real olan qalx komandasından yat komandasına qədər olan saatlar, günlər idi – o bundan başqasını təsəvvür etmirdi, təsəvvür etməyə gücü yox idi. Burdakı hamı kimi.

Ətrafındakı adamların keçmişini bilmirdi, bununla maraqlanmırdı. Əgər Baqretsov sabah durub fəlsəfə doktoru və ya aviasiya marşalı olduğunu desəydi, Qlebov heç fikirləşmədən ona inanardı. O özü haçansa həkim olmuşdu? Onun nəinki düşünmək qabiliyyəti, müşahidə qabiliyyəti də zəifləmişdi. Qlebov Baqretsovun barmağının qanını sovurduğunu görürdü, amma heç nə demirdi. Bu onun şüurunu yalayıb keçirdi, amma o cavab vermək iqtidarında deyildi. Onun olan-qalan şüuru çox güman ki, daha insan şüuru deyildi, çox az şeyləri qəbul edirdi və indi bildiyi təkcə o idi ki, yol üstündəki daşları təmizləməlidir.

- Çox güman dərindir. – Dincəlməyə uzananda Qlebov soruşdu.

- O necə dərin ola bilər? – Baqretsov dedi. Qlebov çox boş sual verdiyini və çuxurun doğrudan da dərin ola bilməyəcəyini başa düşdü.

- Tapdım, - Baqretsov dedi.

Onun əli insan barmağına dəydi. Daşların arasından çıxan baş barmağı ay işığında aydın görmək olurdu. Barmaq Qlebovun, ya da Baqretsovun barmaqlarına oxşamırdı, amma ölü adamın barmağı olduğu üçün yox, başqa şeyə görə. Bu barmağın dırnağı tutulmuşdu, ətli və Qlebovun barmağından yumşaq idi. Onlar meyidin üstünə tökülmüş daşları tələsik qırağa atdılar.

- Lap cavandır, - Baqretsov dedi. İkisi çətinliklə meyidi çıxartdılar.

- Yaman cüssəlidi, - Qlebov təngnəfəs halda dedi.

- O belə cüssəli olmasaydı, onu da bizi basdırdıqları kimi basdırardılar, biz də bura gəlməli olmazdıq.

Meyidin köynəyini çıxartdılar.

- Alt paltarı da lap təzədi, - Baqretsov razı qalmışdı.

Alt paltarını da çıxartdılar. Qlebov alt paltarlarını sırınmasının yaxasına basdı.

- Bəlkə özün geyinəsən? – Baqretsov soruşdu.

- Yox, istəmirəm, - Qlebov mızıldandı.

Onlar meyidi təzədən çuxura qoyub üstünü daşla doldurdular.

Ayın göyümtül işığı ətrafdakı bütün qayaları, ağacları, talaları işıqlandırırdı. Hər şey canlı görünürdü, amma gündüz göründüyü kimi yox, başqa cür. Bu dünyanın ikinci – gecə görkəmi idi.

Meyidin alt paltarı Qlebovun yaxasında qızınmışdı və daha yad hissi aşılamırdı.

- Papiros olsaydı çəkərdik, - Qlebov dedi.

- Sabah çəkərsən.

Baqretsov gülümsədi. Sabah onlar alt paltarını satacaqlar, çörəklə dəyişdirəcəklər, bəlkə bir az tütün də tapdılar…

 

1954

 

Tərcümə: Həmid P.