Verkor (Jan Brüller). Bir dənizlik sükut (hekayə)
- 05.09.2020
- 0 Şərh
- 13934 Baxış
Qətlə
yetirilmiş şair Sen-Pol-Runun xatirəsinə həsr olunur.
1
Ona qədər burada ən müxtəlif növ silahlı qüvvələrin
nümayəndələri olmuşdu. Ilk öncə piyada dəstələrin
iki əsgəri gəldi: biri-yöndəmsiz, arıq, digəri isə əlləri daşyonan əllərini
xatırladan tösmərək. Onlar evə elə bayırdan nəzər saldılar. Mənimlə, öz rəylərinə
görə fransız dilində danışdılar. Lakin mən heç bircə söz də başa düşmədim. Buna
baxmayaraq, boş otaqları onlara göstərdim. Deyəsən, razı qalmışdılar.
Səhər tezdən bağçamıza boz, böyük bir hərbi maşın
daxil oldu. Sürücü və gülümsər çöhrəli, açıq-sarı saçları olan çəlimsiz gənc əsgər
maşından iki ədəd yeşik və brezentə bükülmüş böyük bağlama boşaltdılar. Bütün
bunları yuxarı-ən geniş otağa qaldırdılar. Maşın getdi, bir neçə saat sonra isə
mən at ayaqlarının tappıltısını eşitdim. Üç süvari göründü. Onlardan biri tələsirdi
və həyətdəki daş tikilini gözdən keçirməyə getdi. O, qayıtdı və hamısı-həm
adamlar, həm də atlar mənə emalatxana kimi xidmət edən
tövləyə girdilər. Sonradan mən gördüm ki, iki daş arasındakı divara mənim
xarrat dəzgahımın tarağıni bərkitmiş, tarağa isə ip sarımış və atları o ipə bağlamışdılar.
İki gün ərzində heç bir şey baş vermədi. Mən daha
kimsəni görmədim. Kavaleriya əsgərləri sübh tezdən atlarına minib getmiş, bir də
axşam qayıtmışdılar, samanlığa bir az saman daşımış və elə ordaca gecələmişdilər.
Üçüncü gün səhər hərbi maşın geri qayıtdı. Gülümsər
çöhrəli əsgər ağır, iri bir sandığı çiyninə alaraq böyük otağa apardı. Sonra isə
öz kisəsini götürdü və onu da aparıb qonşu otağa qoydu. O, aşağıya düşdü, mənim
bacım qızına müraciət edərək, səhih fransız dilində döşəkağı tələb etdi.
Qapının tıqqıltısı gəldi, açmağa bacım qızı getdi.
O, adəti üzrə mənə axşam qəhvəsini yenicə
gətirmişdi; bu qəhvə mənə yuxu dərmanı kimi təsir edirdi. Mən otağın dərinliyində,
nisbətən qaranlıq tərəfdə oturmuşdum. Bu
otağın qapısı bağa açılır, evin kənarı ilə başabaş qırmızı plitələrlə döşənmış səki uzanır.
Addım səsləri eşitdik: bu, səkini döyəcləyən dabanlıqların səsi idi. Bacım qızı
mənə baxdı və fincanı masaya qoydu. Mən öz fincanını əvvəlki kimi əlimdə
saxlamışdım.
Qaranlıqdı, lakin elə də soyuq deyildi. Bu il
noyabr ayı ümumiyyətlə soyuq keçmədi. Mən çox uca siluet, yastı furajka,
pelerinsayağı çiynə atılmış plaş gördüm.
Bacım qızı sakitcə qapını açdı. Qapını divara
dayadı və özü divara söykənərək gözlərini qaldırmadan eləcə dayandı. Mən kiçik
qurtumlarla qəhvəmi içməyə hələ də davam
edirdim.
Qapıda dayanmış zabit dilləndi:
-Bağışlayın.
O, yüngülcə təzim etdi. Görünür, niyyəti bizim
susqunluğumuzun mübhəm mənasına vaqif
olmaqdı. Sonra içəri daxil oldu.
Plaşı sürüşüb əllərinə düşdü, hərbi salam verib
furajkasını çıxartdı. O, bacım qızı tərəfə çevrilərək yenə yüngülcə təzim etdi
və güclə seziləcək qədər gülümsədi. Sonra daha dərin təzimlə mənə müraciət
etdi. O, dedi:
-Mənim adım Verner fon Ebrennakdır.-başımda bir
fikir parladı: "alman adı kimi səslənmir. Bəlkə protestant bir mühacirin varislərindəndir?”
O, sözləri uzada-uzada əlavə etdi:
-Mən çox təəssüf eləyirəm.
Bu sözlər sükutun içində əridi. Bacım qızı qapını
örtdü. O, hələ də divara söykənərək və qəbağına baxaraq dayanmışdı. Mən
qımıldanmadım. Boş fincanı yavaşca fisqarmoniyanın üstünə qoydum, qollarımı sinəmdə
çarpazlayaraq dayanıb gözlədim.
Zabit sözünə davam etdi:
-Bundan qaça bilmədim. Mümkün olsaydı, qaçardım.
Ümid edirəm, təşkilatçı sizi narahat etməmək
üçün hər nə lazımdırsa, edər.
O, otağın ortasında dayanmışdı. Olduqca ucaboy və nərmənazikdi.
Əllərilə tavana toxuna bilərdi. Başını irəliyə doğru uzatdığından (sanki onun
boynu çiyinləri arasından deyil, birbaşa sinəsindən çıxırdı) o, beli bükülmüş
adamı xatırladırdı. Çiyinləri və ombası təəccüblü dərəcədə ensizdi. Çöhrəsi gözəldi:
kişiyana, batıq yanaqlı. Dərində yerləşmiş gözlərinə baxmaq olmurdu. Işıqlı
gözlərdi. Arxaya daranmış sarışın, yumşaq saçları lampanın xəfif işığında
parıldayırdı.
Sükut davam edirdi. Bu səssizlik səhər dumanı kimi
idi- getdikcə daha da qatılaşırdı. Həm
qatı, həm də ətalətli olurdu. Görünür, mənim və bacım qızının hərəkətsizliyi
bu sükutu daha da ağırlaşdırır, onu
sanki qurğuşunla doldururdu. Zabit özünü itirmiş halda, qımıldanmadan
dayanmışdı. Nəhayət, dodaqlarında təbəssüm sezdim. Bu təbəssüm hər cür kinayə bəlirtisindən
uzaq, ciddi təbəssümdü. O, əlilə mənasını anlaya bilmədiyim bir jest etdi.
Baxışları divarın dibində donub qalmış bacım qızının üzərində dayandı, mən
bundan istifadə edərək çəkinmədən onun iradə əks etdirən profilini və iri
burnunu seyr etdim. Yarıaçılmış dodaqlarının arasında qızıl dişləri
parıldayırdı. Nəhayət o, gözlərini çəkdi və buxarıdakı alova baxa-baxa
danışmağa başladı:
-Mən vətənini sevən insanlara dərin ehtiram bəsləyirəm.
Sonra qətiyyətlə başını qaldıraraq pəncərənin
üstündəki taxtadan oyulmuş mələk heykəlinə nəzər saldı:- öz otağıma qalxmaq istərdim,
lakin yolu tanımıram.
Bacım qızı pilləkana çıxan qapını açdı, sanki
yanında kimsə yoxmuş kimi, zabitə baxmadan pillələri qalxmağa başladı. Zabit
onu təqib edirdi. Bu zaman mən gözdüm ki, onun bir ayağı bükülmür.Onların
eyvanı necə keçdiklərini eşidirdim; alman zabitinin addım səsləri növbələşirdi-
gah eşidilir, gah da eşidilməz olurdu. Qapı açıldı və örtüldü. Bacım qızı
fincanını götürdü, qəhvəsini içməyə davam etdi. Mən bir qəlyan çəkdim. Bir neçə dəqiqəlik sükut
çökdü. Mən dilləndim:
-Tanrıya şükürlər olsun, deyəsən o, nəzakətli
adamdır.
Baçım qızı çiyinlərini çəkdi. O, mənim velvet gödəkcəmi
dizləri üstünə qoyaraq çox da sezilməyən söküklərini tikməyə başladı.
Ertəsi gün mətbəxdə səhər yeməyi yediyimiz zaman
zabit aşağı endi. Buraya gətirən digər pilləkan daha vardı, onun üçün də
zabitin buraya bizim səslərimizi eşidərəkmi gəldiyini, yaxud təsadüfən buradan
keçdiyini kəsdirə bilmədim. O, kandarda dayanaraq dedi:
-Gecəni gözəl keçirmişəm. Sizin də gecənizin pis
keçmədiyinə ümid edirəm.
O, geniş otağı gözdən keçirdi. Bizim bir az
odunumuz və ondan da az kömürümüz vardı, ona görə də qışı mətbəxdə keçirmək məcburiyyətində qalmışdıq- bu məqsədlə mətəxdə əşyaların yerini
dəyişməli oldmuşdum. Bİz mətbəxi müxtəlif mis əşyalar və qədimi dekorativ
boşqablarla bəzəmiş, buraya bir iki parça da mebel yerləşdirmişdik.O, güçlə
hiss ediləcək bir təbəssümlə hərşeyi gözdən keçirdi, bu zaman onun sanki səfə
düzlmüş gözqamaşdırıcı dərəcədə bəyaz dişləri göründü. Mən onun gözlərinin mavi deyil,-hər halda, onu ilk dəfə gördüyüm
zaman mənə belə gəlmişdi qızılı çalara malik olduğunu gördüm. Zabit otaqdan keçərək
bağa açılan qapını araladı. Iki addım ataraq bizim kirəmit örtüklü, üzümlüyün
içərisində tamamilə itib-batmış uzunsov,
darısqal evimizi yaxşı-yaxşı gözdən keçirdi. Onun çöhrəsinə təbəssüm yayıldı.
- Sizin köhnə bələdiyyə sədri məni qəsrdə məskunlaşdırmağı
vəd etmişdi-bunu deyərkən əlilə artıq yarpaqlarını tökmüş ağacların arasından
aydın görünən təpəlikdəki görkəmli tikilini göstərdi.-mən köməkçilərimə
yanıldıqları üçün minnətdarlıq edəcəyəm. Çünki, bu qəsr daha gözəldir.
O, şüşəli qapını ardınca bağladı, bizə elə şüşənin
arxasından təzim edərək getdi.
Zabit axşam, elə dünənki vaxtda qayıtdı. Biz qəhvə
içirdik. O, qapını döysə də, bacım qızının
açmasını gözləmədi, özü qapını açaraq içəriyə daxil oldu.
-Sizi narahat etmək istəməzdim-o, dilləndi-əgər
sizi incitməzsə, mən mətbəxdən keçmək istərdim.
Belə olan halda siz bu qapını bağlayıb açarı götürə bilərsiniz.
O, otaqdan keçib gedəcəkdi, lakin yuxarıya aparan
qapının dəstəyindən tutaraq bir neçə saniyəliyinə dayandı, baxışları ilə divarı
süzdü. Nəhayət, yüngülvari təzim etdi:-Yuxunuz şirin olsun-dedi və çıxdı.
Biz o qapını
bircə dəfə də olsun, bağlamadıq. Hərəkətlərimizin bizim özümüzə belə aydın
olub-olmadığı haqda nəsə demək mənə çətindir. Bacım qızı ilə aramızda sözsüz
bir anlaşma yaranmışdı sanki, və bu anlaşmaya əsasən həyatımızda əvvəldən
mövcud olan heç nəyi dəyişdirməmək qərarına gəlmişdik-özümüzü sanki bu zabit
yoxmuş kimi aparırdıq, sanki o, bir kabus idi. Lakin qapını bağlamamaq qərarım
digər bir duyğunun təsiri altında da verilmiş ola bilərdi: mən iztirab çəkmədən
bir insanı incidə bilmirəm, bu insan hətta düşmən olsa belə.
Bu hal kifayət qədər uzun bir zaman ərzində-bir ay
müddətinə davam etdi. Zabit qapını döyərək içəriyə daxil olurdu. O, hava
durumu, havanın hərarəti və digər bu cür
az əhəmiyyətli, cavab tələb etməyən şeylər haqda bir- iki kəlmə deyir və
otağına qalxırdı. Kiçik qapının kandarına çatdığı zaman həmişə bir azca ləngiyir
və otağı süzürdü. Dodaqlarındakı xəfif təbəssüm bu baxışdan aldığı zövqdən xəbər
verirdi-beləcə, günlər bir-birini əvəz edirdi. Onun baxışları bacım qızının
aşağıya doğru əyilmiş, hər zaman ciddi və buz kimi soyuq olan profilində ilişib qalır, nəhayət, gözlərini çəkdiyi
zaman mən o gözlərdəki təəssüfqarışıq rəğbət
hissini sezirdim.
Bir axşam qəflətən hər şey dəyişdi. Həyətdə sulu
qar yağırdı; dəhşətli dərəcədə soyuq və rütubətli hava idi. Mən buxarıya məhz
belə günlər üçün tədarük etdiyim iri kötüklərdən qoyurdum. Birdən qeyri-iradi
olaraq indi küçə ilə addımlamaqda olan zabiti xatırladım; evə üstü-başı qar
içində necə daxil olacaqdı görən? Lakin o, gəlmədi. Onun evə qayıtmaq vaxtı çoxdan keçmişdi, mən isə
onun barəsindəki düşüncələrdən yaxa qurtara bilmədiyim üçün acıqlı idim. Bacım
qızı fövqəladə bir səylə, heç tələsmədən toxumağa davam edirdi.
Nəhayət, addım səsləri eşidildi. Lakin səs evin
içindən gəlirdi. Ahəngi pozulduğuna görə, zabirin yerişini tanıdım. Elə bildim
ki, o digər qapıdan keçib və indi öz otağından mətbəxə gəlir. Əlbəttə,
başdan-ayağa kimi islanmış , yaraşıqlı görünüşünü itirmiş vəziyyətdə gözümüzə
görünmək istəməzdi: əynini dəyişmişdi.
Biri ağır, digəri yüngül addımlarla pilləkanları
endi. Qapı açıldı, zabit göründü. Mülki geyimdə idi. Əynində qalın, boz
pamazıdan şalvar və boz, qəhvəyi zolaqları olan
rahat, enli tvid gödəkcə vardı. Paltarlar ona olduqca yaraşırdı. Gödəkçənin
açıq yaxasından görünən təzə, qalın yun sviteri arıq, əzələli sinəsini tuturdu.
-Bağışlayın məni. Qızına bilmirəm. Çox bərk
islanmışam, otağım isə həddindən artıq soyuqdur. Buxarının ətrafında bir az
qızınmaq istəyirəm.
O, çətinliklə buxarının qarşısında diz atıb oturdu,
əllərini alova tərəf uzatdı, növbə ilə gah bu, gah da digərəlini alova tərəf
tutaraq təkrar edirdi:
-Yaxşı!..Yaxşı!..
O, çevrildi, yenə əvvəlki kimi diz üstə oturmağa
davam edərək indi də kürəyini alova tərəf tutdu, əllərilə dizlərini qucaqladı .
-Amma bu hələ nədir ki,- Fransada qış mülayim
keçir. Bizdə isə sərtdir. Bizim tərəflərin meşələri sıxdır, iynəyarpaqlı ağacları qarın ağırlığına güclə
tab gətirir. Lakin sizdə ağaclar nazikdir, qar isə sanki tüldür. Bizim yerlərin
təbiəti öküzə bənzəyir-sərt, tösmərək bir öküzə. Mövcud olmaq, var olmaq üçün
ona güc lazəmdır. Sizdə isə bu güc ruhdur, incə, şairanə düşüncədir.
Onun səsi kifayət qədər boğuq, sönük idi. Ləhcəsi
yumşaqdı, yalnız qalın saitləri tələffüz edərkən hiss olunurdu. Nitqi melodik
bir siqnal kimi idi.
O, ayağa qalxdı, yüksək buxarıya dirsəkləndi, əlini alnına dayadı. O qədər
ucaboy idi ki, mənim əlimin çatmadığı yerdə o, azacıq əyilməli olurdu.
Beləcə bir xeyli dayandı-susqun, hərəkətsiz. Bacım
qızı mexaniki bir cəldliklə toxuyurdu. Ona heç bir dəfə də olsun, baxmamışdı,
bircə dəfə də. Mən rahat kresloda yarı uzanmış vəzyyətdə qəlyan çəkirdim.
Düşünürdüm ki, bizim sükutumuzu heç nə poza bilməyəcək, o da üzünü çevirib gedəcək.
Lakin boğuq siqnalı xatırladan səs yenidən eşidildi
və adama elə gəlirdi ki, o səs sükutu pozmur, əksinə, danışan elə sükutun
özüdür.
-Mən həmişə Fransanı sevmişəm-zabit tərpənmədən
dedi.- Həmişə. Ötən müharibə zamanı uşaq idim, o zaman nə düşündüyüm hesaba
daxil deyil. Amma sonralar hər zaman sevmişəm. Sadəcə olaraq, uzaqdan sevmişəm,
Xəyallar Şahzadəsini sevdiyimiz kimi.- o, susdu və sonra əlavə etdi- atama görə.
O, üzünü çevirərək əllərini gödəkçəsinin ciblərinə
qoydu, buxarıya söykəndi. Başı karnizə dəyirdi.
Hərdən marallara xas bir hərəkətlə boynunu karnizə sürtürdü. Orada, lap
yaxınlığında kreslo vardı, lakin o, oturmurdu. Son günə kimi bircə dəfə də
oturmadı. Bunu ona təklif etmədik, o da heç vaxt sərbəstliyə yol vermədi.
-Atama görə. O, əsl vətənpərvər idi. Məğlubiyyət
belələri üçün ağır zərbədir. Lakin buna baxmayaraq, Fransanı sevirdi, Brianı
sevirdi, ona və Veymar respublikasına inanırdı. O, çox nikbin adamdı, tez-tez
deyirdi: " Brian bizi, tale ər və arvadı qovuşdurduğu kimi birləşdirəcək”. O, inanırdı ki, nəhayət,
Avropanın da üzərinə günəş doğacaqdır...
Bunları deyərkən gözlərini bacım qızından çəkmirdi.
O, qıza kişinin qadına baxdığı kimi deyil, insanın heykələ baxdığı kimi
baxırdı. Və bu, doğrudan da heykəldi. Canlı, lakin heykəl kimi varlıqdı...
-Lakin Brian məğlub oldu. Atam gördü ki, Fransada qəddar
iri burjua ağalıq edir- sizin Vendel, Anri Bordo, qoca Marşal kimi adamlar at
oynadır. O, mənə dedi: " fransaya ilk dəfə hərbi kaska və çəkmələrdə daxil
olacaqsan”. Mən ona bu vədi verməli oldum, çünki o zaman atam ölüm yatağında
idi. Və müharibə başlayana qədər mən artıq bütün Avropanı tanıyırdım-Fransadan
savayı.
O, gülümsündü, məsələyə sanki aydınlıq gətirirmiş
kimi əlavə etdi:
-Axı mən musiqiçiyəm.
Ocaqdakı kötük düşdü və ətrafa kömr səpələndi.
Alman əyildi, maşa ilə kömürləri topladı.
-Mən ifaçı deyiləm, bəstəkaram. Həyatımın mənası
budur. Lakin heç nəyə baxmayaraq müharibə üçün təəssüflənmirəm. Inanıram ki,
müharibə böyük işlərin başlanğıcı olacaq.
O, qamətini düzəltdi, əllərini ciblərindən
çıxardaraq əlavə etdi:
-Üzrlü hüsab edin. Bəlkə də sizi incitdim. Lakin
indi dediklərimə inanıram, həm də bütün
qəlbimlə inanıram. Fransaya olan sevgimdən dolayı inanıram. Müharbədən sonra həm
Fransanı, həm də Almaniyanı böyük yeniliklər gözləyir. Mən də atam kimi haçansa
Avropanın da üzərinə günəşin doğacağına
inanıram.
O, iki addım atdı
və əyilərək yüngülcə təzim etdi. Hər gecə olduğu kimi bu gün də: "Sizə
şirin yuxu arzulayıram” sözlərini dedi . Və otaqdan çıxdı.
Mən qəlyanı sona qədər çəkdim. Boğazımı arıtlayaraq
dedim:
-Bəlkə ona bir kəlmə sözü qıymamaq kimi b ir
cılızlıq heç insanlıqdan deyil?
Bacım qızı başını qaldırdı. Onun qaşları qəzəbdən
parıldayan gözlərinin üstündən sanki indicə sıçrayacaqmış kimi yüksəyə
qalxmışdı. Mən qızardığımı hiss etdim.
Bu gündən etibarən onun bizi ziyarət etməsi yeni şəkil
aldı. Indi onu hərbi geyimdə nadir hallarda görürdük. O, əynini dəyişər, yalnız
bundan sonra qapını tıqqıldadardı. Bəlkə bununla o, bizi düşmən mundirini görmək
əzabından xilas edirdi? Yaxud bəlkə, onun mundir geyindiyini unutmağımız üçün,
onun varlığınaalışmağımızüçün belə edirdi? Yəqin ki, hər iki halı nəzərə
alırdı. O, qapını tıqqıldadır və cavab almayacağını bildiyi üçün özü içəriyə
daxil olurdu. Bunu çox rahatlıqla, təbiiliklə edirdi. Qızınmaq üçün ocaq başına
yaxınlaşırdı-bu, onun buraya daxil olmaq üçün uydurduğu dəyişməz bəhanəsi
idi,bu bəhanə sayəsində nə özünü, nə də bizi aldatmır, heç gizlətməyə də
çalışmadığı əlverişli şərtiliyi də pozmurdu. Hər axşam gəlmirdi, lakin mən onun
bir söz demədən çıxıb getməyini də
xatırlamıram. Ocağa tərəf əyilər, gah əllərini,
gah da kürəyini isidər, siqnalı xatırladan səsiə sakit-sakit danışardı. Bütün
bu uzun axşamları o, qəlbini dolduran mövzular üzərinə: vətən, musiqi,Fransa
barəsində heç bitməyəcəyini sandığımız monoloqlar söyləyirmiş kimi danışır,
danışırdı. Bizdən bircə dəfə də olsun, rəy,
cavab, hətta baxışımız vasitəsilə belə qarşılıq almadı, lakin buna heç ümid də
etmədi. Çox danışmırdı, ilk dəfə olduğu qədər bir daha heç danışmadı. O, bir
neçə kəlmə söyləyərdi, sükut gah bu kəlmələri ayırar, gah da sanki kəsilməz,
yeknəsəq dua kimi birləşdirərdi. Bəzən buxarını qarşısında kariatida kimi eləcə
dayanardı,bəzən də danışmağa davam edərək hansısa əşyaya, yaxud divardakı şəkillərdən
birinə yaxınlaşardı. Sonra birdən susar, bizə şirin yuxualr diləyərək təzim edər
və otaqdan çıxardı.
Ilk ziyarətlərin birində demişdi:
-Bu ocaq mənim evimdə yanan ocaqdan nə ilə fərqlənir?
Axı həm buxarı, həm odunlar, həm də alov hər yerdə eynidir. Lakin alovun əks
olunması eyni deyil! O, işıqlandırdığı əşyalardan, otağın sakinlərindən, mebeldən,
divarlardan və rəflərdəki kitablardan asılı olaraq dəyişir...
-Niyə mən bu otağı belə sevirəm axı?-o, fikirli
idi.-O elə də gözəl deyil.-məni bağışlayın!-zabit qımışdı. Demək istəyirəm ki,
bura muzey deyil. Mebel haqda demək olmaz ki, bu bir incəsənət möcüzəsidir!..
yox. Lakin bu otağın qəlbi, ruhu var. Bütünlükdə evin ruhu var. O, kitab rəflərinin
qarşısında dayanmışdı. Barmaqları xəfif bir nəvazişlə cildlərin üzərində gəzirdi.
-...Balzak, Barres, Bualo, Byuffon... Şatobrian,
Kornel, Dekart, Fenelon, Flober... Lafonten, Frans, Qotye, Hüqo... Nə böyük bir
ordu!..-o, gülümsəyərək bunları dedi və başını yırğaladı.- Lakin hələ Rable,
Molyer, Rasin, Paskal, Stendal, Volter,
Monten və başqaları da var... o, əllərini ehtiyatla cildlərin üzərində gəzdirir
və deyəsən hər dəfə tanış olmayan ada rast gəldiyi zaman yüngülcə içini çəkirdi.
İngilislərin Şekspiri var, italyanların-Dantesi, bizim Hötemiz var. Lakin qalan
adları xatırlamaq üçün gərək yaddaşını qurdalayasan. Bəs fransızlarda necə? Ilk
ağla gələni hansıdır? Molyer? Rasin? Rable? Hüqo? Volter? Daha kim? O adlar
teatr girişi qarşısında növbəyə düzülmüş insanlar kimi izdiham yaradırlar- kimi
içəriyə birinci buraxacağınızı müəyyənləşdirə bilmirsiniz.
O, çevrildi və ciddiyyətlə əlavə etdi:
-Amma musiqiyə gəlincə isə eyni izdihamı alman bəstəkarları
yaradır: Bax, Gendel, Bethoven, Vaqner, Motsart...birinci yerə kimin adını
yazmalı?.. Biz isə bir-birimizlə savaşırıq!-o, içini çəkdi və yavaş-yavaş
başını yırğaladı. Buxarının yanına qayıtdı, gülümsər baxışlarını bacım qızının
çöhrəsində saxladı.-Lakin bu-son müharibədir! Biz daha savaşmayacağıq: nikah
vasitəsilə birləşəcəyik.-onun gözlərinin ətraflarında qırışlar əmələ gəldi,
yanaqlarında batıqlar yarandı, bəmbəyaz dişləri parıldadı. O, sevinclə dedi:- bəli,
bəli.- Və başının hərəkətilə öz sözlərini
təsdiqləyirdi. Sentə daxil olduğumuz zaman-bir az fasilədən sonra o, davam
etdi-yerli əhalinin bizi yaxşı qarçıladığına şad olmuşdum. Çox xoşbəxt idim,
düşünürdüm: hər şey mütləq rahat olacaqdır. Amma sonradan anladım ki, işlər əslində
nə cürdür: bu, qorxaqlıq idi.- O, ciddiləşdi.-Mən insanlara nifrət etməyə
başladım. Mən Fransa üçün qorxmağa başladım. Düşündüm: yəni həqiqətənmi Fransa
bu qədər dəyişib?- o, başını yırğaladı.-Yox, yox! Sonra mən onu gördüm, və
şadam ki, onun bu qədər ciddi siması vardır.
Onun baxışları mənə
tərəf yönəlmişdi-gözlərimi çəkdim,- otaqdakı müxtəlif əşyalara göz gəzdirdikdən
sonra siması yenə bayaq olduğu kimi amansız və etinasız ifadə aldı.
-Mən burada şəxsi ləyaqət hissini hər şeydən üstün
tutan bir qocaya rast gəldiyim üçün xoşbəxtəm. Və bu susqun qız. Bu səssizliyi
yenmək lazımdır. Fransanın səssizliyini yenmək lazımdır. Bu iş mənim ürəyimcədir.
O, bacım qızının aydın, inadkar, qapalı çöhrəsini
seyr edirdi- ciddi inadkarlıqla, seyr edirdi,
lakin bu ciddiyyətin altında xəfif bir təbəssüm də sezmək olardı. Bacım
qızı bunu hiss etmişdi. Mən onun necə qızardığını, qaşlarını çatmağını lap
aydın gördüm. Barmaqları həddindən artıq tələskənliklə, sərt bir şəkildə mili
dartır, saplar qırılmaq dərəcəsinə çatırdı.
-Bəli- o, alçaq tembrlə davam etdi-belə yaxşıdır.
Belə daha yaxşıdır. Bu, güclü bir ittifaq yaradardı-iki nəhəngin ittifaqını. Mənim,
sizin, hamının oxuduğu gözəl bir uşaq nağılı var. Sizin dildə necə adlandığını
bilmirəm, alman dilində " Das Tier und die Schone” adlanır-Bədheybət və Gözəl.
Zavallı gözəl! O, Bədheybətin varlığı ilə ona amansızlıqla iztirab çəkdirən
hökmranlığı altında gücsüz bir əsirə çevrilmişdir. Gözəl məğrurdur, ona verilən
işkəncələrə mətanətlə dözür... lakin Bədheybət əslində göründüyündən daha
yaxşıdır. O, o əlbəttə, çox qabadır, yonulmayıb. O, naqolaydır, bu qədər nadir
bir gözəlin yanında kobud, iyrənc dəfəcədə eybəcərdir. Lakin Bədheybətin ürəyi
var, yüksək amallara doğru can atan qəlbi, ruhu var. Bircə Gözəl istəsəydi!
Heyhat! Gözəl istəmir.
Günlər ötür, uzun-uzadı günlər ötüb keçir, və tədricən,
Gözələ bəzi şeylər aşikar olur. O, bu
iyrənc məhbusun baxışlarında, gözlərinin dərinliyində yalvarışa, sevgiyə bənzəyən
duyğu hiss edir. o, artıq Bədheybətin onu əzən pəncəsini elə də kəskin şəkildə
hiss etmir, qandalları artıq onu elə də sıxmır... O, daha nifrət də hiss etmir,
Bədheybətin daim yanında olması onu mütəəssir edir, Gözəl ona əlini uzadır... Və
qəflətən tilsimlər qırılır, Bədheybətin
o qaba zirehi məhv olur. Bədheybət yoxdur-onun qarşısında yaraşıqlı bir cəngavər
dayanmışdır; səliqəli, tərbiyəli, yumşaq təbiətli bir cəngavər. Gözəlin hər
öpüşü onu bəzəyən nəcib duyğuların işıltısını bir az daha artırır... Yüksək səadət
onların izdivacına öz nurunu saçır... valideynlərini bütün istedadlarını özlərində
cəmləşdirən övladları nə vaxtsa bu dünyaya gəlmiş-keçmiş insanların ən aliləri
olurlar...
Bu hekayəni bəyənirsinizmi? Mən onu həmişə sevmişm.
Elə hey oxuyar, oxuyardım. Hər oxuduğumda da ağlayardım, Bədheybət məni xüsusilə
mütəəssir edirdi, onun əzablarını dərk edə bilirdim. Hətta bu gün də onun barəsində
danışarkən həyəcən keçirirəm.
O, susdu, dərin bir nəfəs alaraq təzim etdi:
-Sizə şirin yuxu arzulayıram.
Bir axşam tütün üçün öz otağıma qalxarkən
fisqarmoniyanın səsini eşitdim. Bu, bacım qızının səylə öyrəndiyi fuqa və Səkkizinci
prelüdiya idi. Not dəftəri elə bu səhifədəcə açıq qalmışdı:bu axşamadək bacım
qızı klavişlərə yenidən toxunmağı qərarlaşdırmamışdı. Indi bu musiqi məndə həm
təəccüb hissi, həm də həyəcan oyatmışdı: onu ifa etməyə hansı gözlənilməz
daxili tələbat sövq etmişdi?
Lakin ifa edən o deyildi. O, həmişə oturduğu yerdə
oturmuş, toxuyurdu. Baxışları mənimkilərlə qarşılaşdığı zaman nə isə demək istədi,
lakin nə demək istədiyini anlaya bilmədim. Mən fisqarmoniya qarşısındakı uca
qamətə, uzun əllərə, irəliyə uzanmış boyuna nəzər saldım. Nazik, əsəbi
barmaqlar sanki müstəqil canlı varlıqlar
kimi klavişlərin üzərində hərəkət edirdilər.
O, yalnız prelüdiyanı ifa etdi. Qalxdı, yanan ocağa
yaxınlaşdı.
-Bu musiqidən daha ali nə ola bilər? –o, boğuq,
alçaq səslə dedi. Ali? Yox, bu söz onu ifadə etmək üçün çox cılızdır. O, insan
varlığı xaricindədir, əlçatmazdır. O,
bizi düşünməyə vadar edir...yox, aramağa...yox, hiss etməyə, təbiətin nə
olduğunu duymağa...ilahi, əlçatmaz təbiətin... insan ruhuna müdaxilə etməyən təbiətin
nə olduğunu dərk etməyə səsləyir... Bəli,bu musiqi insanlığın fövqündədir...ilahidir...
Sükuta qərq olaraq o, dərin fikrə getmişdi. Xəfif-xəfif
dodaqlarını dişləyirdi.
-Bax...o, məhz elə alman olmalı idi. Bizim ölkəmizin
xarakterindədir bu fövqəlbəşərilik. Mən, insan üçün əlçatmaz olmaq duyğusunu nəzərdə
tuturam.
Sükut. Daha sonra:
-Bu musiqini sevirəm,qarşısındabaş əyirəm, mən bu
musiqi ilə doluyam, musiqi, içimdəki Tanrı kimidir...lakin mənim deyil. Mən, mən
insana daha yaxın olan bir musiqi yaratmaq istərdim. Bu da həqiqətə çatmağın
yollarından biridir. Bu, mənim yolumdur. Mən başqa yolu gemək istəməzdim, bunu
bacarmaram. Mən indi bunu dəqiq biliriəm... Nə zamandan bəri? Burada yaşadığım
gündən etibarən.
O, arxasını bizə döndü. Buxarının kənarından möhkəm
yapışaraq və hər iki əlilə ondan tutaraq üzünü sanki məhəccərin barmaqlarına söykəyirmiş
kimi alova tərəf tutdu. İndi səsi daha boğuq, daha alçaq idi:
-İnd mənim Fransaya ehtiyacım var. Lakin tələbim
böyükdür: tələb edirəm ki, o məni qəbul etsin. Yabançı olaraq deyil, səyyah və
ya qalib olaraq. Yox. Onlar ondan heç bir şey ala bilməyəcəklər, Fransa onlara
heç bir şey verməyəcəkdir... onun dəyərlərini, onun nəhəng ali dəyərlərini fəth
etmək mümkün olayacaqdır. Gərək o, bütün bu dəyərləri bir ana kimi öz südünə
qarışdıraraq, sanki körpəsinə döş əmizdirirmiş kimi coşqunluqla bizə versin. Mən
çox şeyin bizdən asılı olduğunu da yaxşı bilirəm... lakin ondan da asılı olan
şeylər vardır. Bizim yanğımızı başa düşməsi lazımdır, o yanğını yatırmağa razı
olmasına, bizimlə birləşməsinə ehtiyac vardır.
O, qamətini düzəltdi, əvvəlki kimi yenə əllərilə
buxarının kənarından yapışaraq arxasını bizə döndü.
Mənə isə-onun səsi cingildədi-mənə isə burada lap
çox yaşamaq lazımdır. Bu cür evdə. Bu kəndin övladı kimi... mənim buna
ehtiyacım var...
O, susdu. Bizə tərəf döndü. Gülümsəyən yalnız
dodaqlardı, bacım qızına baxan gözlər deyildi.
-maneələr dəf ediləcəkdir-o, dedi.-Səmimiyyət hər
zaman maneəni dəf edir... Sizə şirin yuxular arzulayıram.
Mən yüzdən artıq qış gecəsi ərzində deyilən sözləri
indi xatırlamıram. Lakin mövzu heç dəyişmədi. Bu, onun Fransanı kəşf etdiyini
anladan rapsodiya idi: tanıyana qədər ona uzaqdan bəslədiyi sevgi, lakin
tanıdığı gündın etibarən bu torpaqda yaşamaq şərəfinə nail olduğu müddət ərzində
hər gün bu sevginin bir az daha artması haqqında uzun-uzadı bir rapsodiya. Və,
vicdanla desəm, mən ona heyranlıq bəsləyirdim. Bəli, ona ümidini heç itirmədiyi
üçün, bizim inadkar sükutumuzu bircə dəfə də olsun, sərt bir sözlə, bir ifadə
ilə pozmağa cəhd etmədiyi üçüçn heyran idim...Əksinə, bəzən bu sükut görünməz
qaz kimi ağır olub otağımıza nüfuz etdiyi, onu ağzına kimi doldurduğu zaman
adama elə gəlirdi ki, üçümüzün arasında bircə o rahat nəfəs ala bilir.Belə
zamanlarda o, bacım qızına ilk gündən şahidi olduğumuz eyni zamanda həm ciddi,
həm də gülümsər nəzərlərlə baxır, simasında o məxsusi rəğbət ifadəsi peyda
olurdu. Mən isə bacım qızının ürəyinin öz əllərilə ucaltdığı zindanda necə
çırpındığını görürdüm. Mən bunu bir çox əlamətlərdən sezirdim, bunların ən əhəmiyyətsizi
onun barmaqlarının titrəməsi idi. Nəhayət,
o öz sakit, siqnalı xatırladan səsilə sükutu xəfəcə pozduğu zaman mən özümün də
artıq rahat nəfəs aldığımı hiss edirdim.
O, özü haqqında tez-tez deyirdi:
-Mənim evim meşənin içərisindədir, o evdə doğulmuş,
o kəndin məktəbində oxumuşam. Münhenə- imtahan verməyə və daha sonra Zalsburqa musiqi təhsili almağa
gedənə qədər o evi tərk etməmişəm. Zalsburqdan qayıtdıqdan sonra da həmişə
orada yaşamışam. Böyük şəhərləri sevməzdim. Londonda, Venada, Romada, Varşavada
və əlbəttə ki, alman şəhərlərinin də bir çoxunda olmuşam. O şəhərlərdə yaşaya bilmədim... bircə
Praqanı bəyənmişdim, heç bir başqa şəhərdə Praqada olan qədər ruh görmədim.
Lakin Nürnberqi xüsusilə sevmişəm. Bu şəhər hər bir almanın ruhunu oxşaya
bilir: burada hər kəs özü üçün doğma olan kabusları tapır, buranın hər daşı qədim
Almaniyanın qüruru olan insanların xatirəsini yaşadır. Düşünürəm ki, fransızlar
da eyni hissləri Şartr kilsəsi qarşısında keçirirlər. Onlardaəcdadlarının nəfəsini,
onların böyüklüyünü, inamlarının və nəcibliklərinin dərinliyini hiss edirlər. Tale məni Şartr kilsəsinə gətirib
çixartdı.ah, üfüqün o uzaq, mavi dumanı arasından yüksələn bu kabus kilsəni
gördüyümüz zaman bizi nə izahedilməzbir həyəcan bürüyür! Mən bu bir zamanlar
kilsəyə piyada, arabalarda və ya at belində gələn insanların duyğularının təsəvvürümdə
canlandırmağa çalışdım... onların duyğularının paylaşıram, mən bu adamları
sevdiyimi hiss edirəm. Və mən də bu insanlarla qardaş olmağı nə çox istərdim!
Onun çöhrəsi tutuldu.
-yəqin ki Şartra zirehli avtomobildə gəlmiş birindən
bu sözləri eşitmək sizin üçün ağırdır... Hərçənd bu-həqiqətdir. Bir almanın-hətta
ən yaxşısının belə ürəyində nə çox təzad vardır! Və o alman bütün bu təzadların ona bəxş etdiyi iztirablardan
qurtulmağı nə çox istərdi!..-o, yenə güclə iss ediləcək tərzdə gülümsədi, bu
gülümsəyiş onun çöhrəsini tədricən nura qərqetdi. Zabit davam etdi:
-qonşuluğumuzdakı malikanədə birqızyaşayır... O,
çox gözəl,həm də ürkəkdir... atam həmişə onunla evlənəcəyimə ümid edirdi. Vəfat
etdiyi zaman biz, demək olarki, nişanlanmışdıq, bizə birlikdə gəzməyə çıxmağa
icazə verirdilər.
O, sözünü kəsdi və bacım qızının qırılmış ipi milə
keçirməyini gözlədi. O,bunu böyük səy hesabına edə bilirdi, lakin ilmə kiçikdi
və buna nail olmaq çətin idi. Nəhayət, o ipi milə keçirə bildi.
-Bir dəfə-zabit davam etdi- o qızla meşədə gəzirdik.
ətrafımızdadovşanlar, dələlər qaçışırdılar. ən müxtəlif çiçəklər açmışdı-nərgizlər,
yabanı qiasintlar, amarillislər... Qızbəxtəvərlik anında sevincdən qışqırırdı:
"Mən xoşbəxtəm, Verner. Mən sevirəm, Verner, tanrının bu nemətlərini mən necə də
sevirəm!” mən də xoşbəxt ididm. Biz ayıdöşəyi bitkiləri arasında bitən
mamırların üzərinə uzanmışdıq. Danışmırdıq. Şam ağaclarının başımız üzərində
yırğalanan budaqlarına, budaqdan-budağa qonan quşların uçuşuna tamaşa edirdik.
Qəfildən qızqışqırdı: " Ah, o məni düzçənəmin altından dişlədi. Balaca, iyrənc
cırcırama!” sonra o, əlini yellətdi: "Tutdum onu, Verner! Görün bir mən onu
indi necə cəzalandıracağam! Onun ayaqlarını qopardacağam-əvvəlcə birayağını,
sonra ikincisini...”-və o, dediyini elədi...
-Xoşbəxtlikdən,-o davam etdi-onun elçiləri çox idi.
Vicdanım məni incitmədi. O zamandan həmişə alman qızlarından qorxuram.
O, fikirli halda ovuclarının içini seyr edərək
dedi:
-Bizim siyasi xadimlərimiz də belədir. Məhz bu səbəbdən
də mən heç vaxt onlarla birləşməyi istəməmişəm, hətta dostlarım yazaraq məndən
dəfələrlə onların sıralarına qatılmağımı xahiş etsələr belə. Yox, mən həmişə
evdə qalağı üstün tutmuşam. Əlbəttə, bu mənim
musiqi sahəsində uğur qazanmağıma vəsilə ola bilmədi, amma sakit bir
vicdanla müqayisədə adi uğur nə qədər dəyərli ola bilər ki? Dostlarımın və
fürerimizin ən yüksək və ən nəcib
ideyalara qulluq etdiklərinə qətiyyən şübhə etmirəm. Lakin həm də
onların bir cırcıramanın ayaqlarını ard-arda qopartmağada qadir olduqlarını da
bilirəm. Tamamilə tənhə qaldıqları zaman bütün almanlar belədir, bu
qaçılmazdır. Bəs eyni partiyaya mənsub olan, ölkəyə ağalıq etlməkdə olan
insanlardan daha tənha kim ola bilər? Xoşbəxtlikdən tənhalıq bitmişdir: onlar
Fransadadırlar, Fransa onları sağaldacaqdır. Deməliyəm ki, bunu onlar da bilir.
Bilirlər ki, Fransa onlara böyüməkdə, gerçək,
təmiz insan olmaqda yardım edəcəkdir.
O, qapıya tərəf yönəldi və alçaq səslə, sanki özü
ilə danışırmış kimi dedi:
-Amma bunun üçün sevgi lazımdır...
Bircə anlığa qapını açıq qoyaraq içəri boylandı.
Bacım qızının əlindəki işə tərəf əyilmiş, qırmızı ağac rənginə boyanmış qıvrım
saçlarının bolaşdığı solğun, incə boynunu seyr etdi.
Sakit, qətiyyətli bir tərzdə əlavə etdi:
-...Qarşılıqlı sevgi.
Sonra üzünü çevirdi, adəti üzrə: "Sizə şirin yuxu
arzu edirəm” sözlərini deyərkən qapı onun arxasınca yavaşca örtüldü.
Uzun yaz günləri gəlmişdi. Zabit indi bizim
yanımıza günəş son şəfəqlərini saçarkən enirdi. O, yenə əvvəlkitək boz pamazıdan şalvar geyinirdi, lakin açıq yaxalı
köynəyin üstündən geyindiyi gödəkçəsini dəyişmiş, daha yüngül, toxunma jiletlə əvəz
etmişdi. Bir axşam o, yanımıza gəldi; barmağını əlindəki tutduğu kitabın səhifələri
arasına qoymuşdu. İndicə həmsöhbətinə böyük həzz yaşadacağını dəqiq bilən və
bundan özü də həzz alan bir insanın təbəssümünü xatırladan təmkinli təbəssümü
çöhrəsinə işıq saçırdı.
-bunu sizin üçün gətirmişəm. "Makbet” dən səhifədir.
Tanrım! Bu nə qüdrətli bir əsərdir!
O, kitabı aşdı.
-Artıq sondur. Hakimiyyət, onun şöhrətpərəstliyinin
üfunətini nəhayət , dərk edənlərın bağlılığı ilə birlikdə Makbetin əlindən çıxır .Şotlandiyanın şərəfini
qoruyan əyanlar onun çöküşünü səbirsixliklə gözləyirlər. Onlardan biri
yaxınlaşan fəlakətin facıəvi əlamətlərini təsvir edir...
O, tələsmədən,patetika ilə oxuyurdu:
Anqus. O, törətdiyi
qətllərin əllərinə yapışdığını hiss edir.
Etdiyi xəyanətin müqabilində
edilən xəyanətlər ondan qisas alır.
Ona tabe olanların itaəti sevgidən deyil,
Yalnız əmrindən
çıxmamaq üçün.
O anlayır
ki, hakimiyyət
bir Azmanın yapıncısı
alçaqboylu oğrunun əynində necə qalarsa,
onun əyninə də elə oturur indi:
çiyinlərindən sürüşərək düşür.
O, başını qaldıraraq güldü. Mən təəccüb içərisində
özümdən soruşdum; görəsən o da mənim indi haqqında düşündüyüm tiranımı düşünür?
Lakin o, dedi:
-Məgər doğru deyilmi, sizin Admiralınızın yuxusunu ərşə
çəkən də məhz bu deyilmi? Mən gerçəkdən həm sizə ,həm də mənə nifrət
aşılamağına baxmayaraq, bu insanın halına acıyıram. Insanların ona olan itaətləri
sevgidən deyil artıq, qorxudandır. Öz həmfikirlərinin sevgisindən məhrum olmuş
rəhbər-zavallı marionetkadan başqa bir şey deyildir...
Lakin...Lakin başqa nə isə arzulamaq olardımı? Bu
rolu belə vecsiz bir şöhrətpətəstdən başqakim öz üzərinə götürəcəkdi ki? Amma
bunu eləmək zəruri idi.kimsə, bəli, kimsə vətənini satmağa razılaşmalı
idi,çünki nə bu gün, nə də hələ uzun illər sonra Fransa şəxsi ləyaqət hissini
öz gözlərində itirməmiş bizim ağışımıza atılmaq iqtidarənda olmayacaq.Bəzən
çirkablarıdakı bənzərliklər də uğurlu ittifaqlarla sonlana bilir. Bu, bənzərliklərdəki iyrəncliyin dərəcəsini azaltmır, amma
ittifaqın uğuruna xələl gətirməyəcəyi də bəllidir.
O, kitabı bərkdən örtdü, onu jiletin cibinə soxdu və
mexaniki bir hərəkətlə cibin üzərini şappıldatdı.Üzünsov çöhrəsini qəfil bir
sevincin işıı bürüdü. O, dedi:
-Ev sahiblərimi xəbərdar etməliyəm ki, iki həftə
burada olmayacağam. Parisə gedirəm, buna görə də sevincliyəm. Məzuniyyət
vaxtımgəlib çatıb və mən onu Parisdə keçirəcəyəm. Bu, mənim üçün böyük gündür. Bu, digər bir böyük günün –mən o
günün yetişməsini bütün ruhumla gözləyirəm-intizarı ilə keçən günlərin ən
böyüyüdür. O, daha da böyük gün olacaqdır.Əgər lazım gələrsə, mən illərlə gözləməyə
razıyam. Mənim qəlbim səbr edib gözləməyi bacarır.
Parisdə dostlaarımı görəcəyimə ümid edirəm:
onların bir çoxu iki dövlətin arasında
gözəl bir ittifaqın qurulması üçün sizin hakim dairələrin nümayəndələrilə
apardığımız danışıqlarda iştirak edir. beləliklə, mən də bu izdivacın
qurulmasına bir növ şahidlik etmiş olacağam...
Deməliyəm ki, bunun sayəsində yaralarının sağalacağına
ümid bəslədiyim Fransa üçün şadam, amma ondan daçoxözüm və Almaniya üçün
sevinirəm. Almaniya Fransadan oğurladığı qüdrəti və azadlığı yenidən ona bəxş edərsə, bu zaman
dünyanın ən qalib məmləkəti olar.
Sizə şirin yuxu arzu edirəm.
2
Biz onun nə zaman qayıtdığını görmədik.
Yalnız onun artıq burda olmasından xəbər tutduq, axı evdə yadadamın varlığını
bir çox əlamətlərdən sezmək olur, hətta onu görməsən belə. Lakin uzun müddət-bir
həftədən çox –onu görmədik.
Etiraf edimmi? Onun yoxluğu mənə dinclik vermirdi.
Mən davamlı olaraq onun barsində düşünürdüm:blmirəm, bu onun barəsində nigaran
olmaqidimi, yoxsa onun halına acımaqdı. Nə bacım qızı, nə də mən onun haqqında
söhbət açmırdıq.lakin axşamları başıızın üzərində onun qeyri-bərabər
addımlarının boğuq səslərini eşitdiyimiz
zaman bacım qızının tarımaçəkilmiş diqqətindən, bir səmtə yönəlmiş inadkar
baxışlarından hissedirdim ki, o damənimlə həmfikirdir.
Bir dəfə mən şinlər haqqında olan hansısa elana görə
komündaturaya getməli olmuşdum. Mənə uzatdıqları sənədi doldurduğum zaman
Verner fon Ebrennak öz kabietindən çıxırdı. O, əvvəl məni görmədi. Divardakı nəhəng
güzgünün qarşısında qoyulmuş kiçik masanın arxasında oturmuş serjanta müraciət
etdi. Mən onu ahəngdar, boğuq səsini eşitdim, Artıq orada dayanmağımın bir mənası
olmasa da, şiddətli, qəribə bir həyəcan içərisində dayanaraq nəyinsə sonunu
gözləməyə davam etdim. Güzgüdə onu
siması əks olunurdu, mənə elə gəldi ki, bu sima solğun və çökmüş idi.
Baxışlarını qaldırdı, gözləri mənim gözlərimlə qarşılaşdığı zaman iki sanİyə ərzində
baxışlarımızı bir-birindən çəkmədik və sonra o, sərt bir şəkldə arxasını mənə tərəf
dödü. Dodaqları aralandı, əlini qaldırdı və demək olar ki, dərhal da aşağıya
saldı. Hansısa həyəcanlı bir qərarsızlıqla, güclə hiss ediləcək tərzdə,
baxışlarını gözlərimdən ayırmadan sanki özünə "yox” cavabı verircəsinə başını
yırğaladı. Sonra yüngülvari təzim edərək baxışlarını endirdi; axsaya-axsaya öz
kabinetinə girib qapını içəridən bağladı.
Bacım qızına heç nə demədim. Lakin qadınlar pişik
kimidirlər, sövq-təbiilə duyurlar. Bütün günü onun əli işinə yatmadı, gözlərini
üzümə dikərək sanki gözlərimdə nə isə oxumaq istəyirdi;mən isə səylə qəlyanımı
çəkməyə davam edir,sarsılmaz görünüşümü itirməmək üçün əlləşirdim. Nəhayət, o
bundan usandı, əllərini aşağıya endırdi. Toxuduğunu qatlayıb bir kənara qoydu və
yatmaq üçün məndən izn istədi. O, iki barmağı ilə alnını ovuşduraraq bununla
sanki miqreni uzaqlaşdırmağa çalışdı. Gedərkən məni öpdü, bu an onun gözəl, boz gözlərində sanki qınaq və
böyük bir kədər gördüyümü zənn etdim.
Onun gedişindən sonra məni mənasız bir hirs bürüdü: mən həm öz dərrakəsizliyimə,
həm də bacım qızının dərrakəsizliyinə hiddətlənmışdıim.Bu nə axmaqlıq idi axı?!
Lakin özümə cavab verə bilmirdim. Bu lap axmaqlıq, səfehlik olsaydı belə, artıq
dərin kök salıb möhkəmlənə bilmişdi.
Üç gün ötdü, biz həmişəki kimi qəhvəmizi içib
qurtarmışdıq ki, tanış, qeyri-bərabər addım səslərini eşitdik: bu dəfə o
addımlar mübahisəsiz bizə yaxınlaşırdı. Qəfildən mən bu addım səslərini
eşitdiyimiz ilk günü-altı ay əvvəlki o qış axşamını xatırladım. Fikirləşdim ki,
bu gün də o axşamkı kimi yağış yağır. Yağış səhərdən yağırdı;güclü, inadkar
yağış nə azalır, nə də artırdı, bir qaydada yağır, ətrafda nə varsa, hamısını
suya qərq edir, hətta evdə də soyuq və narahat atmosfer yaradırdı. Bacım qəzə
çiyninə, üstündə Jan Koktotərəfindən zərafətlə çəkilmiş, naz-qəmzə ilə
bir-birinə işarə edən on qəribə əlin rəsmi olan ipək şal salmışdı. Mən qəlyanım
vasitəsilə əllərimi isitdim- iyul ayı idi!addımlar eyvanı keçdi, sonra dapillələrin
cırıltısını eşitdik. O, pilləkanları
ağır-ağır enirdi, bu ləngliyi hr növbəti pillədə bir azdaha artırdı.lakin bu ləngimədə
tərəddüd hissolunmurdu, ağır bir imtahandan keçməyə qərar vermiş insanın iradəsinin
göstəricisi idi. Bacım qızı gözlərini qaldıraraq üzümə baxdı;bütün bu müddət ərzində
o davamlı olaraq mənə baxsa da, sanki görmürdü, qərarsızdı. Sonuncu pillə də
cırıldayanda otağa usandırıcı birsəssizlik çökdü, bacım qızı gözlərini məndən
ayırdı. Mən onun göz qapaqlarının necə ağırlaşdığnı, başının necə önə doğru əyildiyini,
gücünü itirmiş bir halda kresloya necə çökdüyünü gördüm.
Çox güman ki, bu səssizlik cəmisi bir neçə saniyə
sürmüşdü, lakin bu saniyələr bitmirdi. Mənə elə gəldi ki, qapının arxasında
dayanmış, hər dəfə tıqqıldatmaq üçün əlini qaldıran, amma elə hey saniyələri
uzatmağa çalışaraq əlini aşağıya salan adam sanki bu tıqqıltı ilə gələcək müqəddəratını
həll edəcəyini zənn edir... Nəhayət, o qapını döydü. Bu tıqqıltıda nə tərəddüdün
yüngüllüyü var idi, nə də utancaqlığın qəfil dəf edilməsindən doğan sərtlik
hiss olunurdu. O, üç dəfə döydü-ucadan, aydın, əminliklə döydü, sanki bununla
artıq vermiş olduğu, geri dönüşü olmayan qərarını bir daha təsdiq edirdi. Mən
qapının əvvəllər olduğu kimi dərhal açılacağını zənn etdim. Lakin qapı açılmadı
və o zaman ağlım, dərrakəm anlaşılmaz bir həyəcana təslim oldu:bir-biriilə təzad
təşkil edən düşüncələrin, cavabsız qalmış sualların fraqmentləri,-hər
şeybiynimin içində bir-birinə qarışdı və uçqun kimi üzərimə gələn hər saniyə bu
duyğu bir az daha ağır, bir az daha çıxılmaz hal alırdı. Cavab vermək lazım
idimi? Bu dəyişiklik hardan idi? Nədən öz davranışı vasitəsilə hər zaman dəstəklədyi
bu səssizliyi, bu inadı bu gecə nəhayət, pozacağımızı düşünmüşdü? Bu axşam, bu
saat-şəxsi ləyaqət hissim mənə nə əmr edirdi?
Mən, gözlərində hansısa bir razılıq əlaməti, yaxud
heç olmasa, bir işarə görmək üçün bacım
qızının üzünə baxdım, lakin onun təkcə profili görünürdü. O da qapının dəstəyinə
baxırdı. O, qapıya qeyri-insani tərzdə zillənmişdi, bu sərt baxışlar artıq bir
dəfə də məni mat qoymuşdu. Siması çox solğundu, üst dodağının necə yuxarı
dartıldığını gördüm, bayırda qalmış bir cərgə bəmbəyaz dişləri üzündəki
iztirablı ifadəni daha da artırırdı. Bu qəfil aşkarlanmış ruhi iztirablarla
müqayisədə mənim tərəddüdlərim o qədər yüngül idi ki! Mən son qüvəmi də
itirdiyimi hiss edirdim. Iki yeni tıqqıltı da eşidildi-yalnız ikicə tıqqıltı- zəif,
tələsik zərbələr. Bacım qızı dilləndi:
-o, indicə gedəcək...
Bu sözləri sakit, lakin elə bir təlaşla söylədi ki,
artıq gözləyə bilmədim aydın səslə:
-Girin, cənab-dedim.
Cənab sözünü niyə əlavə etmışdim? Düşmən zabitini
deyil də, bir insanı içəriyə dəvət etdiyimi bildirmək üçün idimi bu xitab?
Yaxud əksinə, kimin döydüyünü bildiyim və məhz ona müraciət etdiyimi nümayş
etdirmək üçün? Bu heç vacib də deyildi. Fakt faktlığında qalırdı-mən ona
"girin, cənab” demişdim və o da içəriyə daxil olmuşdu.
Onu mülki geyimdə görəcəyimi gözləyirdim, amma o,
mundirdə idi.həttadeyərdim ki, bu axşam o, həmişəkindən daha çox mundirdə idi:
görünür o bizim diqqətimizi özünə yönəltmək üçün qəti qərar vermiş, məhz elə
bunun üçün də o mundiri geyinmişdi. O, qapını taybataq açaraq kandarda dayandı;
o qədər dimdik, zəhmli idi ki, mən hətta onun əvvəlki adam olduğundan demək
olar ki, şübhə etdiyimi zənn etdim. Onun aktyor Lui Juve ilə inanılmaz dərəcədə
oxşar olduğunu ilk dəfə hiss etdim. Beləcə dimdik, zəhmli, susqun halda,
ayaqlarını azacıq aralı qoyaraq, cansız bir tərzdə yanına düşmüş qolları ilə
bir neçə saniyə dayandı, siması elə soyuq və həyat əlamətlərindən son dərəcə məhrumdu
ki, adam ruhunun bədənini tərk etdiyini
zənn edə bilərdi.
Lakin dərin kresloda oturduğum üçün sol əlini aydın
görürdüm. Bu əldən gözümü çəkə bilmirdim, sanki tilsimlənmış kimi bu əlin
sahibinin duruşunu təkzib edən patetik görünüşünü seyr edirdim-bu görüntü insanda böyük çalxantı yaradırdı...
O gün anladım ki, görməyi bacaran üçün əllər də sifət
kimi, duyğuları ifadə edə bilər-hətta bunu sifətdən daha kəskin şəkildə edə bilər:onlar
iradəyə daha az təslim olurlar... adamın üzü və bədəni hərəkətsiz qalmışdı,
barmaqları isə bükülür və açılırdı, onların hərəkəti son dərəcə ifadəli idi...
Gözləri sanki canlandı,geniş açılmış, tərpənməyən,
yorğun, çoxdan bəri yatmayan insana xas olan
şişkin göz qapaqlarının əhatə etdiyi o gözlər bir anlıq mənim
baxışlarımla rastlaşdı. Sanki məni bir qartal süzürdü. Sonra baxıçşlarını bacım
qızınatərəf çevirdi və artıq gözlərini ondan çəkmədi. Nəhayət, onun əli donub
qaldı, barmaqları ilə ovcunu sıxdı, ah çəkərək ağzını açdı, sanki şüşənin
qapağı açılıbmış kimi bir səsi xatırlatdı. Zabit həmişəkindən daha boğuq bir səslə
dedi:
-Mən sizə vacib bir söz deməliyəm.
Bacım qızı başını aşağı əyərək onun qarşısında
oturmuşdu. O, xalçanın üstündə dığırlanaraq dairə çızan yumaqdan açılan ipliyi
barmaqlarına dolayırdı. Görünür ki, takca bu mənasız məşğuliyyət ona o anlar ərzində
öz daxili vəziyyətini gizlətməkdə yardımçı ola bilmişdi.
Zabit yenə
danışdı-sanki o, demək olarki, həyatı bahasına başa gələn qüvvə sərf etməkdə
idi:
-Bu aylar ərzində dediyim, bu divarların eşitdiyi hər
bir kəlməni...-o, çətinliklə sanki astma xəstəsi kimi nəfəs alır, aldığı hər nəfəsi
bir anlığa saxlayırdı...
-gərək...-o,nəfəs aldı-gərək unudasınız.
Qız əllrini ağır-ağır dizləri üstünə qoydu, bu əllər
gücsüz, hər cür həyat bəlirtisindən məhrum
halda, qum üzərində tərk edilmiş qayıq kimi eləcə qaldılar. O, başını qaldırdı
və ilk dəfə-ilk dəfə!-öz şəffaf gözlərilə zabitin üzünə baxdı.
Zabit dedi (mən güclə eşitdim):
-Oh, welch ein Licht!* (ah, necə bir işıq! Alm.)
Lakin bu heç pıçıltı da deyildi. Və sanki onun gözləri
həqiqətən bu işığın ziyasına tab gətirmədi, zabit əllərilə gözlərini örtdü.
Ikicə saniyə müddətinə: sonra o,əllərini aşağı saldı, amma gözləri artıq aşağıya enmişdi-o, baxışlarını
qaldırmadı…
Dodaqlarını çətinliklə araladı, boğuq səslə dilləndi:
-Mən o qalibləri gördüm.
Sonra, bir neçə saniyə sonra o daha sakit səslə
davam etdi.
-Onlarla söhbət etdim.
Və nəhayət pıçıltı ilə, acı-acı əlavə etdi:
-Onlar məni məsxərəyə qoydualr.
Gözlərini qaldırıb üzümə baxdı, zorla seziləcək şəkildə
üç dəfə başını yırğaladı. Onun gözləri yumuldu, zabit davam etdi:
-Onlar dedilər: " Məgər siz bizim onları ələ
saldığımızı görmürsünüzmü?” Onlar elə belə də dedilər: " Wir prellen sie”. Onlar
dedilər: "Siz əlbəttə ki, bizim əbləh kimi öz sərhədlərimiz civarında Fransanı
yenidən bərpa edəcəyimizə ümid etmirsiniz.Hə?” Onlar güldülər. Çiynimə vuraraq
üzümə gülə-gülə mənə: " Biz bəstəkar deyilik!” sözlərini dedilər.
Son sözləri tələffüz edərkən onun səsi nifrət ifadə
edirdi və mən bununla o adamların ona olan nifrətinimi, yoxsa zabitin o
adamlara olan şəxsi münasibətinimi ötürmək istədiyini ayırd edə bilmədim.
-Mən onların fikrini dəyişmək üçün lap çox səy göstərdim.
Onlar dillərini marçıldatdılar, dedilər ki: "siyasət şair xəyalı-filan deyil.
Siz necə güman edirsiniz, biz bu müharibəni niyə aparmışıq? Onların qoca
marşallarının xatirinəmi? –onlar yenidən güldülər:-biz nə səfeh deyilik, nə də
ki, əbləh;əlimizə Fransanəı yerlə-yeksan etmək fürsəti düşüb və biz onu
darmadağın edəcəyik. Həm də yalnız onun qüdrətini deyil, ruhunu da yerlə bir edəcəyik.
Çünki ən böyük təhlükə məhz elə Fransanın ruhudur.Bunun üçün çalışırıq, özünüzü
aldatmayın, əzizim! Biz bu ruhun külünü öz təbəssümümüz və təntənəli yürüşlərimizlə
göyə sovuracağıq. Biz onu susqun köpəyə döndərəcəyik”.
O, susdu. Sanki boğulurdu. Çənəsini elə qüvvətlə
sıxmışdı ki, yanaqlarındakı damarcıqların necə tərpəndiyini gördüm, gicgahında
qabarmış damarlar isə atmağa, soxulcan kimi qıvrımağa başlamışdı... Qəfildən
bütün sifətinin dərisi sanki daxili bir sarsıntının nişanısi imiş kimi tərpəndi-bu
titrəyiş yüngül küləyin hərəkətə gətirdiyi gölün səthini, qaynamaqda olan südün
üzərindəki narın qabarcıqları xatırladırdı. Onun gözləri hələ də bacım qızının
şəffaf, geniş açılmış gözlərinə baxırdı, və o, sakit, sönük, boğuq və əzab dolu
bir ləngliklə dilləndi:
-Ümid yoxdur-və bir az daha sakit, bir az daha
boğuq, daha ləng, sanki bu müdhiş etiraf öncəsi özünü qətl edircəsinə davam
etdi:
-Ümid yoxdur. Ümid yoxdur!-qəflətən səsi yüksəldi,
gurlaşdı, daha aydın, daha cingiltili oldu-sanki bir haray, bir nalə idi:
-Ümid yoxdur!
Səssizlik oldu.
Mənə elə gəldi ki, o gülür. Gərginləşmiş alnında dərin
qırışlar yarandı. Dodaqları titrəyirdi-bir xəstənin qansız, qızdırmalı
dodaqları kimi.
-Onlar qəzəbləndilər, məni söydülər. "Görürsünüzmü?
Siz onu necə sevirsiniz! Budur ən böyük təhlükə! Amma biz Avropanı bu vəbanın pəncəsindən
qurtaracayıq! Biz onun mədəsindəki bu zəhəri çıxardacayıq!” Onlar mənə hər şeyi
anlatdılar. Məndən heç nə gizlətmədilər. Onla rsizin yazıçılarınızı tərifləyirlər,
lakin eyni zamanda Belçikada, Hollndiyada, bizim ordu qevvələrinin işğal etdiyi
bütün ölkələrdə artıq məhdudiyyətlər tətbiq edilib. Bircə fransız əsərini də sərhəddən
buraxmamaq, texniki nəşrlərdən, dərsliklərdən və müxtəlif əşyaların istifadə
qaydalarına dair göstəriş vərəqələrindən savayı heç nə... heç bir ədəbiyyat
nümunəsi.Heç bircə nüsxə də!
Onun baxışları otaqda var-gəl edir, gecə yolunu
azmış quşcuğaz kimi sanki künclərə çırpılıb qalır, kitab rəflərinə çatınca,
yalnız orda-səf-səf düzülmüş Rasin, Ronsar, Russonun cildləri üzərində sakitləşib
qərar tuturdu. Gözlərini kitabalrdan ayırmadan, ehtiraslı xiffət dolu səslə:
-Heç bir şey, heç bir şey, heç birşey!deyə bağırdı,
sanki biz bu təhdidin böyüklüyünü görə,
anlaya bilməmişdik:- Yalnız müasirlərinizi
deyil! Yalnız Peqi, Prust, Berqsonu deyil...qalanları da.Hamısını! Hamısını!
Hamısını!
Onun baxışları yenidən təlaşqarışıq bir zərafətlə
kölgıdə xəfif-xəfif parıldayan cildlər üzərində gəzdı.
-Onlar atəşi büsbütün söndürəcəklər!-o,
qışqırdı.-Bu işıq artıq heç vxt Avropanı öz nuruna qərq etməyəcək!
Və onun dərin, təntənəli səsi cəmi bircə sözü-mənim
sinəmdə qəfil, heyranedici bir əks-səd yaradan o sözü söylədi- o bircə kəlmə
titrək bir şikayət, qınaq kimi səsləndi:
-Nevermore! (heç vaxt)
Yenidən səssizlik çökdü, indi bu səssizlik nə qədər
tutqun, nə qədər gərgin idi! Əvvəllər səssizlik
anlarında mən suyun hamar səthində dəniz canlılarının toqquşmasını, su altında
qaynayan həyatı-mübhəm duyğuları, bir-birini təkzib edən arzuları, düşüncələri
görürdüm. Lakin bu səssizliyin ardında müdhiş düşgünlükdən başqa heç nə görmək
olmurdu...
Nəhayıt onun səsi sükutu pozdu-sakit, dərdli-ələmli...
-Bir dostum vardı. Mənə qardaş kimi idi.Birlikdə
oxumuşduq. Ştutqartda eyni mənzildə yaşamışdıq. Birlikdə üç ayı Nürnberqdə
keçirmişdik. Bir-birimizdən ayrımız yox idi. Mən öz bəstələrimi ilk ona ifa
edirdim, o öz poemalarını ilk mənə oxuyurdu. O, həssas, romantik insandı. Lakin
məni tərk etdi və poemalarını yeni tanış olduğu yoldaşlarına oxumaq üçün Münhenə
getdi. Həmişə mənə yazırdı ki, onlara qoşulum, və Parisə getdiyim zaman məhz
onu yeni dostlarının əhatəsində gördüm. Mən onu necə dəyişdirdiklərini gördüm!
O, başını ağır-ağır yırğaladı, elə bil əzablar içində kiminsə yalvarışlarını eıitməkdən
imtina edirdi.
-Aralarında ən çılğını o idi! Daxilində qaynayan qəzəb
və kinayə bir-birini əvəz edirdi.gah yandırıcı baxışlarla mənə baxaraq: "Bu,zəhərdir!
Heyvanın zəhərini çıxartmaq lazımdır!” deyə bağırır, gah işarət barmağı ilə sinəmə
döyəcləyərək: "Onalr indi böyük qorxu içindədirlər, ha-ha! Öz ciblərinin və sənayelərinin,ticarətlərinin
hayındadırlar. Düşündükləri bircə budur! Tək-tük istisnalar varsa da, onları təriflə
yola gətirərik, ha-ha!..Bu, heç də çətin deyil!”
O, gülür, sifəti qıpqırmızı olurdu: "Biz mərcimək
şorbası müqabilində onların lap ruhunu da satın alarıq”.
Verner nəfəsini dərdi:
-Mən onlara dedim: "Nə etdiyinizi dərk edirsiniz?
–Ağlınız bir şey kəsirmi etdikərinizdən?!”
O, dedi: ”Düşünürsünüz ki, bu sayaq sözlərlə bizi pərt edə biləcəksiniz? Biz
başqa cür xəyal edirik!” Mən soruşdum: "Demək, bu türbəni biryolluq bağlayırıq,
hə? Həmişəlik?” O, cavab verdi: " Bu, ölüm-dirim məsələsidir. Qalib gəlmək üçün
güc kifayətdir;amma hökmranlıq etmək üçün-deyil! Biz ordunun hakimiyyəti
saxlamaq iqtidarında olmadığını yaxşı bilirik”. " Daha bu şəkildə yox!-mən
qışqırdım.- Ruhu öldürmək bahasına yox!” "Ruh heç zaman ölmür-o, mənimlə
razılaşmadı.-Ruh çox şeylər görüb. O, elə öz küllərindən doğulur. Biz min illər
sonranı yaratmalıyıq, lakin bunun üçün əvvəlcə dağıtmaq lazımdır”.
Mən onun
aydın gözlərinin lap dərinliklərinə baş vurdum. O, səmimi idi, bəli. Və bütün dəhşət
də elə bunda idi. Gözləri, indicə mənhus bir qətlin şahidi olubmuş kimi geniş
açılmışdı.
-Onlar haqqında danışdıqlarını edıcıklər!-o,
qışqırırdı,görünür, bizim ona inanmadığımızı zənn edirdi.- inadkarcasına,
ruhsuzcasına! Mən bu lənətə gəlmiş şeytan sürüsünü tanıyıram!
O, qulağı sancan köpəklər kimi başını silkələdi.
Dodaqlaır arasından aldadılmış sivgilinin ehtiras, xiffət dolu ahını xatırladan
qəribə bir nalə axdı.
O, yerindən tərpənmirdi. Yenə də əvvəlki kimi
kandarda əllərini yanına sallayaraq, hərəkətsiz və gərgin dayanmışdı, sanki
barmaqlarına əridilmiş qurğuşun tökmüşdülər. Üzü solğundu, amma bu solğunluq
mun solğunluğu deyildi, boz torpaq rəngli köhnə, əhənglə boyanmış divara bənzəyirdi.
Mən onun ağır-ağır təzim etdiyini gördüm. O, əlini
qaldırdı. Qaldırdığı əlini bizə tərəf uzatdı. Yumruğunu sızdı, silkələdi, üzündə
vəhşi bir ehtirasın qığılcımları sezildi. Dodaqları aralandı və mən düşündüm
ki, indicə bizə qarşı bir çağırış edəcəkdir; düşündüm ki, bizi qiyama səsləyəcəkdir.
Lakin o dodaqlardan bircə kəlmə də qopmadı. O, ağzını və gözlərini yumdu, dikəldi.
Əlləri dini rəqslərin elementlərini xatırladan qəribə hərəkətlər edərək üzünə
doğru qalxdı. Sonra gicgahlarını və alnını ovucları arasına alaraq barmaqları
ilə sıxdı.
-Onlar dedilər ki: "Bu, bizim haqqımız və bizim
borcumuzdur!” Bizim borcumuz! Öz borcunu yerinə yetirməyin ən asan və ən əmin
yolunu tapanlar nə bəxtəvərdir!
Onun əlləri yenə yanına düşdü.
-Yol ayrıcında sənə deyirlər: "Bu yolla get”.-o,
başını yellədi.-sən isə görürsən ki, bu yol işiqlı zirvələrə deyil, aşağıya-meşənin
nəhs qaranlığına, buğuq zülmətinə aparır!..Tanrım! Mənə mənim borcumun nə
olduğunu göstər!.O, dedi-demək olarki, qışqırdı:
-Bu-Keçici olanla Əbədi olan arasında gedən mübarizədir!
O, zəndlə və son dərəcə qəmli baxışlarla pəncərənin
üstündəki taxtadan oyulmuş, ilham dolu və gülümsəyən, ilahi bir hüzur
saçan mələk heykəlciyə baxdı.
Qəfildən o, tamamən yumşaldı. Bədəni bayaqkı gərginliyini
itirdi. Əvvəlcə baxışlarını yerə dikdi, sonra yenə qaldırdı:
-Mən öz hüququmdan istifadə etdim.-o, sadəcə dedi-Mən
hərbi diviziyaya qoşulmaq üçün izn istədim. Nəhayət, mənə bu lütfüetdilər.
Sabah mən yola düşə bilərəm.
Mənə elə gəldi ki, dediklərini dəqiqləşdirdiyi an
onun dodaqlarında güclə sezilə biləcək rişxəndli təbəssüm peyda oldu:
-Cəhənnəmə.
Onun əli Şərqi – gələcək çörəyin cəsədlərin üzərində
bitəcəyi nəhəng zəmilər ölkəsini nişan verirdi.
Mən düşündüm: "Deməli, o təslim oldu. Hamısı elə
bircə bunu baçarır. Hamısı təslim olur. Hətta o da.”
Bacım qızının üzünə baxmaq ağırdı. Onun rəngi
qaçmışdı, ölü kimi solğun idi. Dodaqları opal vazanın kənarları kimi
yumulmuşdu, çöhrəsi tragik yunan maskaları kimi donuqdu. Alnının və saçlarının
sərhəddində bir neçə damcı tər fışqırmışdı-bəli, əmələ gəlməmişdi,məhz
fışqırmışdı.
Bunu Verner fon Ebrennakın görüb-görmədiyini bilmirəm.
Onun göz bəbəkləri sankı iplə sahilə bərkidilmiş və axının atıb-tutduğu qayıq
kimi qızın göz bəbəklərinə ilişib qalmışdı. Bu ip o qədər tarım, o qədər gərilmiş
vəziyyətdə idi ki, kimsə barmağını o
gözlər arasında gəzdirməyə cəsarət edə bilməzdi. Ebrennak bir əlilə qapının dəstəyindən
yapışdı. O biri əlilə isə dirəkdən tutmuşdu. Gözlərini çəkmədən qapını ağır-ağır özünə tərəf dartdı. O, dedi-və bu
zaman səsi heyrətamiz həddə ifadəsiz idi:
-Sizə şirin yuxu arzulayıram.
Fikirləşdim ki, indicə qapını bağlayıb gedəcək.
Amma yox. , bacım qızına baxırdı. O dedi-o, pıçıldadı:
-Əlvida.
Tərpənmirdi. Tamamilə hərəkətsiz dayanmışdə və hərəkətsiz
və gərgin olan simasında gözləri daha hərəkətsiz və daha gərgin təsir
bağışlayırdı. O gözlər bacım qızının geniş açılmış dupduru gözlərinə
dikilmişdi. Bu hal beləcə davam etdi, davam etdi və nəhayət, qızın dodaqları
aralandı. Ebrennakın gözləri parıldadı.
Mən
-Əlvida.-kəlməsini eşitdim.
Bu kəlməni aydın eşitmək üçün onu dodaqların
arasından çıxdığı an yaxalamaq lazım idi,amma hər halda, mən eşitmişdim. Fon
Ebrennak da eşitmişdi-o, dikəldi. Üzü və bədəni sanki təravətləndirici duşdan
sonra olduğu kimi rahatlaşdı.
O, gülümsündü, və bu gülümsəyiş də ondan qalan son
xatirə olaraqqaldı. Qapı örtüldü, addım səsləri evin dərinliyinə gömülərək
itdi.
Mən sabah qəhvəmi içmək üçün aşağı endiyim zaman o,
artıq yox idi. Bacım qızı adəti üzrə səhər qəlyanaltısı hazırlayırdı. O, susqun
halda qəhvəni mənə uzatdı. Qəhvəmizi susaraq içdik. Həyətdə duman pərdəsinin
ardından solğun günəş işıldayırdı. Mənə elə gəldi ki, bayırda hava çox
soyuqdur.
Oktyabr,
1941
Tərcümə: Dinar Həmidova