Cəfər Cabbarlı. Tərcümə məsələsinə əhəmiyyət verilməlidir
- 27.06.2020
- 0 Şərh
- 8911 Baxış
Son zamanlar mətbuatda arası kəsilmədən təsadüf
edilən bir məsələ də tərcüməçilər məsələsidir. Yeni bir kitab çıxan kimi onun tərcüməsi
tənqid ediliyor.
Kitabın anlaşılmaz bir dildə tərcümə edilməsindən,
fikirlərin yanlış keçirilməsindən şikayət ediliyor. Bununla da məsələ bitib
gediyor.
Yenə yarın ikinci kitab üzərində bu əməliyyat
yapılıyor. Məsələni, nədənsə, kimsə əsas bir şəkildə araya sürməyir. Halbuki
bu, o qədər də səthi keçiriləcək bir məsələ deyildir.
Bu gün Azərbaycanda bir çox ədəbi, ictimai, siyasi,
elmi, fənni və sair kitablar tərcümə ediliyor. Bu kitablardan yalnız Azərbaycanda
deyil, bəlkə, bütün türk ölkələrində istifadə ediliyor. Minlərlə paralar sərf
ediliyor, nəticədə də tərcümənin yaramazlığı üzərə, yenə kitab atılmaqdan başqa
bir şeyə yaramıyor. Təbii, bu hər kəsi düşündürməyə layiq bir məsələdir.
Volfsonun kitabı tərcümə edildi, bu gün kimsə istifadə edəmiyor. Daha bir çox
kitablar göstərilə bilər ki, alanlar yersiz para itirməkdən başqa bir şeyi
qazanmamışlardır. Təkrar tərcümə ediliyor, o da əvvəlkindən irəli gələmiyor.
Burada əsas təqsir kimdədir? Bizcə, təqsir müştərəkdir.
Onun bir qismi tərcüməçilərdə, bir qismi Maarifçilər ittifaqında və ən böyük
bir qismi də nəşriyyat idarələrindədir.
Əvvəla, tərcüməçilərimizdən kimsə öz qüvvətiylə,
biliyiylə, bacarığı ilə, ixtisası ilə hesablaşmaq istəmiyor. Azacıq rusca, ya
başqa bir dil bildisə, ilk təklif edilən kitabı alıb tərcüməyə girişiyorlar.
Halbuki məsələ ruscadan bir kitabı tərcümə edə bilmək üçün yalnız rusca bilmək
kafi deyildir. Bir də kitabın bəhs etdiyi məsələyi ətraflıca bilmək və bu məsələ
ilə mükəmməl tanış olmaq, daha doğrusu, o dairədə bir mütəxəssis olmaq
lazımdır. Bizdə isə böylə deyildir.
Çox vaxt bir söz başqa-başqa elmlərdə bir istilah
olmaq üzrə, başqa-başqa mənalar ifadə ediyor. Buna görə də tərcüməçi tanış
olmadığı bir məsələdən tərcümə etdikdə çox vaxt istilahları qatışdırıyor.
Bundan başqa, bəzi tərcüməçilər də vardır ki, özləri
qüvvəli olsalar da, ancaq tez para almaq üçün çalışıyor, tərcümələri
başdansovma eyləyib üzərlərində olan məsuliyyəti düşünmək istəmiyorlar.
Nəşriyyat idarələrinə gəlincə, bunlar da bir dəfə tərcümə
üçün çağırdıqları adamların qüvvəsini, biliyini, ixtisasını, bacarığını bilmədən
tərcümənin ucuzluğu ardınca qaçıb, hər bir kitabı onlara veriyor və nəticədə də
kitabların yaramazlığı kimi ağır bir vəziyyət qarşısında qalmış oluyorlar. Hətta
çox vaxt mətbuatda tərcüməsinin yaramazlığı qeyd edilən adamlara təkrar tərcümə
veriliyor və yenə də əvvəlki vəziyyət meydana çıxıyor. Maarifçilər ittifaqı
haqqında orası qeyd olunmalıdır ki, bu vaxta qədər İttifaq öz üzvü olan tərcüməçilərin
maddi və mənəvi vəziyyətlərini qəti bir surətdə müəyyən edib, düzgün bir çərçivə
içərisinə almamışdır. Onların ixtisasını və ixtisaslarına görə ala biləcəkləri əməkhaqqı
məsələsini düzgün bir yola salmamışdır. Bizcə, artıq bu hala bir son
qoyulmalıdır.
Gələcəkdə çəkilən əməklərin, sərf edilən paraların
yersiz itməməsi üçün, hər şeydən əvvəl, Maarif işçiləri ittifaqı tərcüməçilik
adı almaq istəyən adamların gərək ixtisasını, gərəksə biliyini və tərcüməçilikdə
bacarığını aydınlaşdırmalı və tərcüməçiliyə qəbul ediləcək adamlar üçün müəyyən
dərəcələr təyin etməlidir.
Bunun üçün tərcüməçilər siyahıya alınıb imtahan
edilməlidirlər. Və nə kimi tərcümələri bacarmaları haqqında əllərinə vəsiqə
verilməlidir.
Bu xüsusda Maarifçilər ittifaqı tərəfindən aradabir
təşəbbüs edilmiş, hətta müəyyən bir komisyon düzəlmişsə də, mütəəssifanə, bu
vaxta qədər bu komisyonun fəaliyyəti görülməmiş və işlərindən bir nəticə
çıxmamışdır. Bildiyimizə görə, bu xüsusda tərcüməçilərə paylanan anketlər bu
vaxta qədər İttifaqda yatıb qalmaqdadır. Halbuki bu məsələ mahudlar altında
yatırılacaq bir məsələ deyildir.
Bu məsələyi maarif işçiləri qurultayı da müzakirə
ilə öz qətnaməsində qeyd etmişdir. Nə olursa-olsun, bu məsələyə ciddiyyətlə
girişilməli və tezliklə həyata keçirilməlidir.
Nəşriyyat idarələri əllərində böylə vəsiqələri
olmayan adamlara tərcümə verməməlidir.
Bundan başqa, tərcüməçilərin "xaltura”sından yaxa
qurtarmaq üçün hər bir əsər çıxan kimi qəzetə idarələrinə və mütəxəssislərə
göndərilməli və kitab haqqında yazılan biblioqrafiyalara diqqət edilməlidir.
Xaltura yapması görülən tərcüməçilərə, çox qüvvətli olsalar belə, bir daha tərcümə
verilməməli və ya tərcümələrin sağlamlığını təmin edəcək şərtlər qoyulmalıdır.
Bundan başqa, yaxşı tərcüməçilərin əməkhaqqı da müəyyən
bir nizama salınmalı, müqtədir tərcüməçilərin mütəxəssislər kimi əməkhaqqı ala
bilməsi üçün çalışılmalıdır. Bunların hamısı ilə bərabər, bacarıqlı tərcüməçilər
hazırlamağı da unutmamalıdır.
Cəfər Cabbarlı
"Kommunist” qəzeti, 29 yanvar, 1926-cı il.