Gecə yenə qar başladı. Üzbəüzdəki binanın pəncərələri bir-bir açılıb-örtüldü, adamlar qarı qoxlayıb təzədən isti yuvalarına dürtüldülər.

Alyoşa üç saat idi ki, divanda qurcalanırdı. Həvəssiz-həvəssiz bir-iki kitab vərəqləmişdi. Darıxırdı. Son günlər canı tez-tez belə sıxılırdı, hər şey onun zəhləsini tökmüşdü. Get-gedə topa-topa tökməyə başlayan qar da indi ona heç bir hiss bağışlamırdı, eləcə pəncərəyə zillənib baxır, gözlərinin dincini alırdı.

On ikini keçirdi, havaya görə narahat oldu və Teymura zəng elədi. Teymur uşaqlıq dostu idi, dünən üçgünlüyünə paytaxta gəlmişdi, Alyoşa təkidlə onu qonaq çağırmışdı. Tək çox darıxırdı...

 

Onun darıxmağı qəribə, fitri bir şey idi, heç nəyə bənzəmirdi.

Hələ balaca uşaq olanda da bu cür – başının altına balaca balınc qoyub, yarıuzanılı vəziyyətdə kitab oxuyardı; "Alyoooşa” – anası da onu nazla belə səsləyərdi o çağlarda. İndi o, uşaq olmaq, anasının səsindəki həmin həyat dolu məhəbbəti qəlbinin ən titrək yerində dərindən duymaq istəyirdi; bu o qədər şiddətli istək idi ki, hər şeyi onun gözündən salmışdı.

İllər ötmüşdü, indi o, özü yazıçı idi, kitabları böyük tirajlarla satılırdı və bütün kitablarında o, adını Alyoşa kimi göstərmişdi. Təzə-təzə yazmağa başlayanda ona elə gəlirdi ki, hekayələrində günəşli, isti şəhərlər salacaq, bütün idbar adamları şəhərinin prospektlərindən, binalarından qovacaq, sevdiyi personajlar və yazdığı hər bölümdə təbəssümlə parıldayan günəş onu xoşbəxt etməyə kifayət edəcək. Belə-belə içindən yüzlərlə səhifə pozmuşdu. Əvvəl-əvvəl yazıçı təxəyyülünün rəngli nağıllarına gerçəklik kimi çılğıncasına sarılmağı ruhuna tükənməz sevinc bəxş etmişdi...

Hər şey birdən-birə oldu: Alyoşa hekayələrinin hamısını yazıb bitirdi və dəhşətlə hiss etdi ki, daha bu günəşli şəhərdə ona ehtiyac yoxdur, personajları xoşbəxtdir və günəş də ancaq onlar üçün gülümsəyir. O, yer üzündə təmtək qalmışdı; daha yazmaq istəmirdi və ədəbiyyatla bağlı hər şey onu iyrəndirirdi. Yazılarının yayım hüququnu almaq istəyən dərgilərin ismarıcları, həmkarlarının bəşəri dəyərlərdən dəm vuran müzakirələri, hər cür ədəbiyyat söhbətləri ürəyini bulandırırdı.

Gərək yazıçı olmayaydı...

 

Əvvəllər darıxanda kitab oxuyardı, indi bilmirdi neyləsin. Yazıçı olandan sonra romanların necə uydurulduğunu bilirdi və bundan sonra sehr pozulmuşdu, bütün kitablar müqəddəsliyini itirmişdi. Öz yazdıqları belə ona cızma-qara, yalan-palan, cəfəngiyat kimi görünürdü. Hərdən köks ötürərək fikirləşirdi ki, həyatın özünə qarışıb yaşamalı idi, gör bir ömründə nə qədər boşluq olub ki, bu qədər şeyi yazmağa vaxt tapılıb. O heç başa düşmürdü ki, adamlar onun yazdığını niyə oxuyurlar?

Məhz bu ərəfələrdə ot çəkməyə aludə oldu...

 

-------------------------------------------------------------------------

Bir saat sonra Teymur yanında bir adamla gəlib çıxdı. Bərk islanmışdılar. Qızınmaq üçün buxar radiatorunun yanına keçib, üzbəüz oturdular. Teymurla gələn cavan oğlan çay süzdü, cibindən bükülmüş qara nəm parçanı çıxarıb radiatorun qabağına qoydu. Enlikürək, qüvvətli oğlanın on doqquz-iyirmi yaşı olardı. Teymur işarə ilə başa saldı ki, oğlan ruhi xəstədir. Alyoşa çaydan qurtumlayanda Teymur ona bu gün yazdığı şeiri oxumağa başladı. Birinci bənddən sonra Alyoşanın sinirləri gərginləşdi, qaşları düyünləndi, dodaqlarını əsəbi-əsəbi büzüşdürdü. Teymur duyuq düşüb şeiri yarımçıq saxladı və nəm parçanı göstərib hırıldayaraq dedi:

- Yaxşı, oxumuram, ay şair, ot qurusun, ot çəkərik. Sən də bir cür qəribə adamsan. Gimnaziyada oxuyanda tay-tuşların biliyinə həsəd aparırdı, valideynlərinin də könlü sən sarıdan xatircəm idi. Böyüdük, şöhrətli yazıçı oldun, amma haçan səni görürəm, gözlərin narazı-narazı baxır. Olqa da səni çox sevir, yaxınlarda toyunuz da olacaq. Mənim başıma gələnləri ki, sən yaşamamısan! Doqquz yaşımda anam öldü. Atam xəstə idi, evlənmədi. Balaca bacımla qapılarda böyüdük. Sonra bir gün o da çıxıb ərə getdi və kasad sözlərlə şeir yazan tüfeyli, alkoqolik qardaşını bir də görmək istəmədi. Həkimlər deyir, atam bu qışı sağ çıxartmaz. Elə özüm də başdaşım üçün şəkil sifariş etmişəm. Səhərlər qan tüpürürəm, elə bil böyrümə mil soxurlar, nə başağrı verim, özün savadlı adamsan, hər şeyi mənnən yaxşı bilirsən...

 

Ardınca vərəmli-vərəmli öskürdü. Alyoşa dinləyirdi, sözləri eşidirdi və bir şeyi başa düşürdü ki, Teymurun iztirablarını duymağa istedadı yetmir. Dostunun əzabları onu əzirdi və bu dayazürəkliliyə görə içində özünü söyürdü. Teymur ölüm haqqında sakit-sakit danışırdı, qorxub-eləmirdi. Amma səsində elə bir qəmgin həsrət, elə bir yaşamaq eşqi vardı ki, Alyoşa buna dözə bilmirdi. Teymur davam etdi:

- Bilirəm, səni də bezdirirəm, elə hamını bezdirmişəm. Narahat olma, üçgünlük gəlmişəm, çox qalmayacam. Atamdan nigaranam, qoy əvvəl o ölsün. Mən ölsəm, uzağı bir-iki ay yaşayar, istəmirəm o bir-iki ayı da zülm içində keçirsin. Bir az pulum var idi, qumarda udmuşdum, bura gələndə bir arvad tutdum ki, üç-beş günlük kişinin qulluğunu tutsun. Canımdan bezmişəm, inanırsan? Baş götürüb gəldim. Qardaşımsan, bax gör ot qurumadı? Çəkirsən də, hə? Nə deyirsən, başa düşmədim?

Alyoşa bilmirdi nə desin. Könlündən ot keçirdi; ot kütəlmiş duyğularına can verirdi. Amma gərək ot çəkəndə hekayələr haqqında düşünməyəydi. Yoxsa, az qalırdı, başına hava gəlsin: bir hekayənin içərisində iç-içə beş-altı əhvalat qururdu və ona elə gəlirdi ki, bu qatbaqat hekayələrin misli-bərabəri yoxdur, bunları mütləq yazmaq lazımdır. Səhər açılanda bütün sehr ovulub-tökülürdü, Alyoşa dünən düşündüyü şeylərdə heç bir qeyri-adilik tapa bilmirdi və başa düşmürdü ki, bunlar niyə ona qeyri-adi gəlirmiş.

Bəzən isə sayıqlayıb, gah hansısa hekayədə azdığından, gah Çexovun nəşəxor olmağından danışıb camaatın zəhləsini tökürdü. Bir dəfə düz dörd gün ayılmadı və dördüncü gün ağlaya-ağlaya deyirdi ki, daha geriyə qayıda bilmirəm, yolu azmışam və başıma hava gələcək. Ondan sonra ot çəkməkdən qorxurdu.

 

İndi bir ota, bir Teymura baxıb qərar verə bilmədi. Bir az da özünü Teymurun qarşısında günahkar hiss edirdi və ona yoldaşlıq etməkdən imtina etməyi özünə sığışdırmırdı.

Ruhi xəstə otu doldurub Teymura uzatdı. Alyoşa ani fikirlə kazbeki Teymurun əlindən qapıb birinci özü alışdırdı və on dəqiqə keçəndən sonra üçü də bir-birinə baxıb gic-gic gülüşürdülər.

Qəfildən Alyoşa havalanmış kimi əl ölçə-ölçə Teymurun dahiliyi haqqında nitq söyləməyə girişdi. Teymura deyirdi ki, biz əclaflar özümüzü ədəbiyyata sırımışıq, əsl ədəbiyyat sənin şeirlərindi və bütün dahilər kimi gerçək əzabları sən yaşayırsan. Mənim kimi başqa yazıçılar və tənqidçilər də əclafdır, çünki onlar iztirablar haqqında pafosla danışmağı sevirlər. Keçmişdə yaşamış böyük yazıçıların ağrılı həyatından söz açıb, vaxtında onlara diqqət göstərməyən cəmiyyətə lağ etdikləri halda, özləri də səni görməməzliyə vururlar. Buna görə onlar da ələ saldıqları cəmiyyət kimi əclaf və ikiüzlüdürlər, harda bir mükafat versələr, tazı kimi cumacaqlar və sənəti medalların ayağına aparmaqdan abır-həya etməyəcəklər. Bir sözlə, bütün ədəbiyyat adamları əclafdır və hamısı Teymurun əlini öpməyə borcludur.

 

Ruhi xəstə Alyoşanı diqqətlə dinləyirdi, ikidəbir vəhşi kimi yazıçının gözlərinə baxıb qəhqəhə çəkirdi və gözləri işıldayırdı. Arada köks ötürür, fikrə gedir, sonra əli ilə yaxasını dartışdırıb təzədən qəhqəhə çəkirdi və fincanlar boşalan kimi termosdan çay süzürdü.

Alyoşanın sözlərindən Teymurun eyni açılırdı, dişlərini ağardırdı. Alyoşaya birdən elə gəldi ki, Teymur bic-bic gülür və ürəyində onu məsxərəyə qoyur. Əslində nə Teymur, nə bu ruhi xəstə var, o, otaqda təkdir və bütün yazıçılar kimi onun da qarabasmaları başlayıb. Birdən yenə ağlına nəsə gəldi, vəcdlə Teymurun yaxasından yapışıb yalvarmağa başladı:

- Teymur! Teymur! Kimsə bizi öz hekayəsinə soxub! Teymur! Aaa! Teymur! Çay içməyi saxla, qulaq as mənə, yoxsa geri qayıda bilməyəcik. Teymur, nolar, çay içməyi saxla, qulaq as mənə, yoxsa həmişəlik azıb-qalacıq, kimsə bizi öz hekayəsinə soxub...

Teymur məhəl qoymurdu, telefonla qurcalanırdı, aradabir altdan-yuxarı Alyoşaya baxıb qəribə istehza ilə gülümsəyərək sınıq dişini göstərirdi. Alyoşa get-gedə vahiməyə qapılıb öz-özünə danışmağa başladı:

- Teymurun vecinə deyil, elə bilir ki, otdandı... İlahi, mən nə danışıramsa, hara tərpənirəmsə, kiminsə hekayəsini yazıram, deməli bir az da azıram, ilahi! Bəlkə belə eliyim, bu saat hər şeyi bircə-bircə yazım? Elə olanda yazıçıya şərik olub, onun yazdığını yazıram. Oyundan çıxıram, hekayədən yaxam qurtarır! Əla! Əla! Mən necə də səfehəm, bu bayaqdan ağlıma gəlməmişdi! Kitabça hanı? Teymur, narahat olma, yolu tapdım, kitabçanı görməmisən? Teymur, kitabça...

 

Teymur qəribə-qəribə baxıb güldü, soyuducunu açdı, yemək qazançasını çıxarıb, soyuq yeməyi qabağına çəkdi. Alyoşaya onun gülüşü də, çörək tikələrini yeməyin suyuna batırıb marçıldatmağı da iyrənc göründü. Birdən ona elə gəldi ki, Teymur da hamı kimi iztirab alverçisidir. Diksindi, hövülləndi, ağlında çaxan bir fikir ona pıçıldadı ki, Teymur yazıçının yolladığı xüsusi adamdır və onu yubadır. Kitabça tapılsa da, Teymur onu yazmağa qoymayacaq və o artıq həmişəlik azıb.

Divana çöküb çabalamağa başladı. Nıqqanırdı, nəsə deyirdi, amma daha danışığında bir məzmun qalmamışdı. Teymur ruhi xəstəni çənəsi altına salıb ona doqquz yaşında siqaretə necə qurşandığından, anasının ölümündən, zülm-zillətlə keçən uşaqlığından danışırdı. Arada telefonda hansısa fahişəyə iyrənc komplimentlər deməyi də yaddan çıxarmırdı. Heç biri Alyoşaya məhəl qoymurdu. Gözləri yumulanda Alyoşa fövqəladə hövlnaklıqla zarıdı:

- Yenə səhv elədim, gərək qayıtmağa çalışmayaydım. Mən çox axmağam, həddindən artıq axmağam. Hamı əclaf imiş, Teymur da əclafdı. İndi daha qurtuluş yoxdur. Bircə biləydim ki, məni kim azdırdı?! Çexov! Çexov!

Alyoşanı yuxu aparmağa başladı, Teymur onun üstünü örtəndə həmin idbar gülüşlə məsxərəyə qoyub deyirdi:

- Ay oğraş, noldu, bayaqdan dahi idim, indi əclaf oldum? Hehe... Nə bağırırsan? Çexov kimdi? Dəlidi ki bu. Mənə bax, Çexov kimdi ki? Yaxşı, yat, yat, bağırma, qonşular oyanacaq, hehe...

Alyoşa gecə yuxuda Teymurun sınıq dişini görürdü, ruhi xəstə isə yaxasını dartışdırıb, vəhşi kimi qəhqəhə çəkirdi.

 

______________________________________________

Səhəri gün Alyoşa gümrah oyandı. Yuyundu, özünə çay süzdü, pəncərədən qara baxdı. O, ayırd etməyə çalışırdı ki, özünə niyə çay süzür, qara niyə baxır? Bütün bunlar adi şeylərdir, yoxsa o artıq dəli olub? Gecə çıxardığı hoqqaları xatırladı və düşündü ki, dəli olsaydı, yadında heç nə qalmazdı. Dəli olmaqdan qorxurdu və dəli olmaq istəmirdi. Hər ehtimala qarşı hər şeyi yazıb, özlüyündə aydınlaşdırmaq istədi. Birdən bu ona şübhəli göründü və fikirləşdi ki, bəlkə iş-işdən keçib və o, artıq dəli olub; bu yazmaq fikri də dəliliyi dərinləşdirmək üçün hansısa tələdir. Alyoşa nə yaddaşına, nə məntiqinə etibar edə bilmədi.

Günortayayaxın elektron poçtuna gələn ismarıcları oxuyanda dərgilərin, yazıçı dostlarının verdiyi suallar ona şübhəli göründü. Elə bil, bu əclaflar ondan söz almaq istəyirdilər, əmin olmaq istəyirdilər ki, o doğrudan da dəli olub. Bunu bilən kimi sevincdən qarınlarını tutub, uğunanacan hırıldayacaqdılar. Alyoşanın gözünün qabağında bir topa xaşalqarın hırıldaşır, səsləri kəsilmək bilmirdi...

 

______________________________________________

Bir həftə sonra paytaxtın ədəbiyyat dərgilərində belə xəbərlər çıxmışdı:

İstedadlı gənc yazıçı Alyoşa uzun sürən depressiyalardan sonra ruhi xəstəliyə tutulub. Qələm dostları yazıçının səhhətindən ciddi narahatdır. İstedadlı yazıçı personajlarının taleyinimi yaşayır? Tragikomikdir! Ruhi xəstəliyə tutulmuş yazıçı hamıya təhqiramiz ismarıclar yazaraq söyüb-batırır ki, heç kəs Çexovun adını ağzına almasın, siz onu başa düşmürsünüz. Siz Çexovu necə başa düşürsünüz ki, hələ altı nömrəli palataya düşməmisiniz?