Yaquba məktub

 

"Salam, Yaqub!

Səninlə on il olar görüşməmişik, o vaxt birinci dəfəydi sizin şəhərinizə gəlirdim. Açığı, o vaxt nə üçün bu köhnə, artıq əvvəlki şöhrətini itirmiş mehmanxanaya gəldiyim yadımda deyil. Hardansa oxumuşdum ki, hollda qədimi interyer qorunub saxlanıb, yəqin buna görə. Əsrin əvvəllərində mehmanxanaların necə göründüyünə baxmaq qərarına gəlmişdim.

İçəri girib kofe sifariş etdim və heyrətdən donub qaldım. Əl işi şkaf və kürsülər, sarkofaqı xatırladan uzun saatlar, nikelli musiqi avtomatları, oyma çərçivəli tünd güzgülər, köhnə telefonlar, patefonlar, sandığa oxşayan radiolalar, sandıqlar və yeşiklər – holl ağzına qədər qədimi əşya ilə doluydu.

Xalçanın üstündə gedə-gedə hər şeyə nəzər salırdım.

Köhnə-kürüş şeylərə bu qədər diqqət yetirməyim sənə qəribə görünə bilər. Amma başa düş, bir çox həmvətənim kimi mən də köhnə əşyalara qarşı həssasam, çünki mənim ölkəmin köhnə mebelləri müharibə və inqilablar vaxtında yanıb. Amma burda hər şey olduğu kimi qalıb.

Və bu vaxt mən qəfəsi gördüm.

Qəfəs pəncərədə, palmanın yanına qoyulmuşdu. Sənin yaşayış yerin antikvar əşyaların arasında o qədər sönük görünürdü ki, qətiyyən diqqət çəkmirdi, yəni səni görməyə də bilərdim. Fit çalıb qəfəsin barmaqlığından yapışdın. Bu gün qəfəsdə necə oturmusansa, o gün də - düz on il qabaq da eynən belə oturmuşdun, bircə lələklərin bir az çox idi. O gün də elə indiki kimi pəncərədən görünən adamlara, maşınlara, qağayılara baxırdın. Və elə o gün də gözlərində gördüklərinə qarşı laqeydlikdən başqa heç nə yox idi.

Mehmanxanada qulluqçu işləyən uşaqdan adını soruşdum, dedi adın Yaqubdur, amma yaşını bilmədi. Ona görə qoca ayaqqabı silən kişini çağırdı. O kişinin ayaqqabı mazından qaralan barmaqları yadımdadır. Kişi başındakı papağı düzəltdi, dedi ki, sən həmişə burda olmusan, o ayaqqabı fırçalarını götürüb burda bir küncdə oturan gündən səni görüb, özü isə bütün ömrünü burda ayaqqabı təmizləyə-təmizləyə keçirdib. Belə çıxır ki...

Qəribə hiss idi, Yaqub!

Səninlə görüşmədiyimiz on il ərzində dünyanın yarısını gəzmişəm, tək qalmışam, özümü bədbəxt hiss eləmişəm, aşiq olmuşam, xoşbəxt olmuşam, oğlum olub, bir neçə kitabım çıxıb – sənsə bu vaxt ərzində qırmızı quyruğunu salladıb qəfəsində oturmusan: qəfəsin taxta pilləkanında oturan qoca quş.

Adın Bibliyadan götürülüb. İakov adlı tutuquşu.

Beləliklə, mən Kapadokiyadan qayıdıb sənin mehmanxananda yerləşdim. Bu təmiz təsadüf idi – yəni bura gəlib çıxmağım. Bu mehmanxananın mənim üçün nə qədər dəyərli olduğunu bilməyən naşirim mənim üçün burda nömrə sifariş etmişdi. Açığına qalsa, heç mən özüm də heç nə bilmirdim, çünki səninlə on il qabaqkı görüşümüz çoxdan yadımdan çıxmışdı.

Gördüm və yadıma düşdü. Çox sevindim.

Kapadokiyaya getməyim Pasxa bayramına təsadüf etmişdi və buna da sevinmişdim, axı bura xristianların qədim yaşayış məskənidi və müsəlmanlar üçün də müqəddəs yerdi. Bir məkan iki dini özünə qəbul edib, birləşdirib. Burda xəyal etdim ki, haçansa insanlıq da bütün böyük dinləri birləşdirə bilər.

Dindar olmadığımı bilirsən, Yaqub.

Əgər dində məni cəzb edən nəsə varsa, o da dinin ideyasıdır. Milyonlara şans verən ideya. Kapadokiyada yayılan iki dindən birinin, İslamın ideyası əxlaqi dövlət, ədalətli cəmiyyətdir.

Xristianlığın ideyası isə ölümə qalib gəlmək, ruhun ölümsüzlüyü ideyasıdır. Onlar ikisi də xəyalımda ideal dünyanı canlandırırdı. Yerdə də, göydə də, insanın içində də onlar insan özüylə və ya tanrısıyla tək qalanda öhdəsindən gələ bilmədiyi şeylərin öhdəsindən gəlirdi. Və iki dinin bir beyinin içində yerləşə bilməyi mənə cəsarət verirdi ki, haçansa bütün insanlığın onları birləşdirə biləcəyi fikrini xəyal edim.

Yaqub, ümid edirəm ki, heç olmasa sən məni başa düşürsən.

Sənin şəhərinə qalandasa, bu dəfəki gəlişimdə kafe və barların Avropa barlarından fərqlənmədiyini görməyim məni çaşdırdı (düzdür, hələ də sizin barlarda qızla tanış olmaq olmur). Bir də hökümətin Konstantinopolun qədim divarlarını bərp etməyi məni təəccübləndirdi.

Beynim bunu qəbul edə bilmədi.

Xarabalıq nədir, Yaqub? Xarabalıq toxuna bildiyimiz vaxtdır. Qiyməti olmayan şeyi məhv etmək ağlasığmazdır. Bu daşlar döyüş vaxtı Bizans imperatorunun ayaqları altına səpələnən daşlardır. Konstantinopolu fəth etmək istəyən yeniçərilər bu daşların üstündə vuruşub. Və birdən təzə daşlarla, beton haşiyəli divarlar tikirsən. Bu heç turizm nöqteyi-nəzərindən də qəbuledilməzdir - əsil turist gözəllik dalınca gəlmir, itmiş zamanı axtarır.

Bir yana baxanda, sənin şəhərini qınamalı deyiləm. Bilirsən, Yaqub, mən çoxdandır özümü öz doğma şəhərimdə yad adam kimi hiss edirəm. Doğulub böyüdüyüm, sevdiyim şəhər artıq yoxdur. Küçələrdə gəzən adamlar yad adamlardır. Onlar üçün hansı şəhərdə olmaqlarının fərqi yoxdur. Sənin şəhərində hər gəzinti təzə kəşflər vəd edir – tanımadığın tin-dalanla, indiyəcən görmədiyin evlə və ya dükanla tanışlıq. Mənim şəhərimin tarixi isə qısa oldu. Demə onu dağıtmaq asan imiş. Mənə qalan ancaq bu oldu ki, özümə bu fikirlə təskinlik verim: əgər bir şəhər dəyişirsə, muzeyə dönmürsə, onda tarix harasa gedir, şəhər yaşayır. Deməli, biz hələ ölməmişik. Bəs bu tarix mənə lazımdırmı? Yaxındırmı? Bəlkə də sənin kimi olmaq, bütün ömrünü qədimi mehmanxana pəncərəsindəki qəfəsdə keçirtmək daha yaxşıdır?

Kapadokiyaya şair və tərcüməçilərlə görüş təşkil edən universitetin dəvəti ilə getmişdim. Çıxışlara qulaq asdıqca fikirləşirdim ki, tərcümə tez başlayır, gözlədiyimizdən daha tez. Tərcüməçi romanı kəşf etməmişdən çox qabaq.

Sən təzə, tanımadığın mədəniyyət kəşf edəndə beynində artıq tərcümə başlayır. Bu mədəniyyəti "özününküləşdirmək” prosesin gedəndə. "Konstantinopolun süqutu” ilə "Konstantinopolun fəthi”nin bir-birindən fərqlənmədiyi yerdə - çünki incəsənət həmişə üçüncü nəzər nöqtəsini dəstəkləyir.

Birinci dəfə sənin şəhərinə gələndə məndə də belə olmuşdu. Alisa quyuya düşdüyü kimi, mən də sənin şəhərinə düşmüşdüm. İstanbulun böyük məsçidləri haqda təsəvvürüm olmadığı halda, bu şəhərin arxitekturasının energiyasını hiss etdim. Mən onu yaşadım. İnsan incəsənəti necə yaşayırsa, eləcə yaşadım. Xristian kilsələrindəki freskalar kimi, islam memarlığını da hiss etmək üçün müsəlman və ya xristian olmaq vacib deyil.

Mən bu tərcümədən danışıram, Yaqub.

Bu tərcümənin alınmağı üçün icazə verməlisən ki, o yad dünya sənin beyninə, ruhuna daxil olsun. Səni tərcümə etsin.

Yaqub, bu vəziyyət mənə çox yaxşı tanışdır, axı mənim ölkəmdə uzun müddət xaricə getməyə icazə vermirdilər.

Bu çox çətin və çox baha idi – onu idarə edən rejim belə qurmuşdu. Biz də sənin kimi qəfəsdə yaşayırdıq və yaşlı nəslin əksər nümayəndələri – məsəlçün, mənim atam – dünyanı görmədən ölüb getdi. Əlbəttə, bu gün vəziyyət başqa cürdür, biz istədiyimiz vaxt sərhədi keçib xaricə gedə bilərik, dünyanı tərcümə edə bilərik. Və yəqin ki, bu, keçirtdiyimiz dəyişiklik epoxasının ən böyük nailiyyəti oldu.

Qalan şeylərdə, Yaqub, insan özü olaraq qalır. Hara gedir getsin, öz "mən”inin qəfəsini həmişə özüylə daşımaq məcburiyyətindədir. Nə edirsən et, bu qəfəsdən canını qurtara bilməzsən.

Bu mənada sənə bir az paxıllıq edirəm.

Axı sənin ən azı nəzəriyyədə də olsa bayırda, qağayıların yanında olmaq şansın var.

Mənimsə belə şansım yoxdur”.

 

 

Tərcümə: Həmid P.