Somerset Moem. Məclisdən əvvəl (Hekayə)
Tərcümə
- 08.02.2025
- 0 Şərh
- 122 Baxış
Xanım Skinner hər zaman tədbirlərə erkən hazırlaşmağı sevirdi. O, artıq həm yaşına, həm də kürəkəni üçün geyindiyi yas libasına uyğun olaraq qara ipək paltarını geyinmişdi. İndi isə baş geyimini taxmağa hazırlaşırdı. Bu məsələdə bir qədər tərəddüd hiss edirdi, çünki onu bəzəyən ağ qutan lələkləri bağ məclisində mütləq qarşılaşacağı bəzi dostları tərəfindən tənqid oluna bilərdi. Təbii ki, bu gözəl ağ quşları, həm də cütləşmə mövsümündə, sadəcə lələkləri üçün ovlamaq dəhşətli bir şey idi. Amma bu lələklər çox yaraşıqlı və dəbli görünürdü. Onlardan imtina etmək axmaqlıq olardı. Üstəlik, bu, mərhum kürəkəninin də qəlbini qırardı. Axı, o, onları ta Borneodan özü gətirmişdi və onun bu hədiyyədən məmnun qalmasını gözləyirdi.
Ketlin bu məsələ ilə bağlı xoşagəlməz sözlər demişdi. Bəlkə də, indi—baş verənlərdən sonra—sözlərinə görə peşman olmuşdu. Amma, əslində, Ketlin heç vaxt Haroldu sevməmişdi.
Xanım Skinner, güzgünün qarşısında dayanaraq baş geyimini qoydu. Axı, bu, onun sahib olduğu yeganə gözəl şlyapa idi. Sonra isə iri qara muncuqlu bir sancaq taxdı. Əgər kimsə ona qutan lələkləri barədə irad bildirsəydi, onun hazır cavabı var idi:
— Bilirəm, bu dəhşətlidir, mən əsla belə bir şeyi almağı düşünməzdim. Amma yazıq kürəkənim bunu son məzuniyyətində evə gətirmişdi...
Bu sözlər həm bu lələklərə sahib olmasını izah edəcək, həm də onların istifadəsinə haqq qazandıracaqdı. Hər kəs ona qarşı çox mehriban davranırdı. Xanım Skinner siyirtmədən təmiz bir yaylıq götürüb üzərinə bir neçə damcı odekolon səpdi. Ətir vurmazdı, hətta bunu bir qədər yüngüllük hesab edirdi, amma odekolon çox təravətləndirici idi. Artıq demək olar ki, hazır idi və baxışları güzgünün arxasındakı pəncərədən çölə yönəldi.
Keşiş Heyvudun bağ məclisi üçün hava gözəl idi. Günəş parlayır, səma aydın idi. Ağaclar hələ də yazın təravətli yaşıllığını saxlayırdı. Xanım Skinner evin arxasındakı bağçaya nəzər yetirdi və orada öz balaca nəvəsi Coanı gördü. O, öz kiçik gül bağçasında həvəslə torpağı bel ilə yumşaldırdı. Xanım Skinner arzulayırdı ki, Coan bu qədər solğun görünməsin. Onu tropik iqlimdə bu qədər uzun müddət saxlamaları səhv idi. Üstəlik, yaşına görə həddindən artıq ciddi idi—heç vaxt qaçıb oynadığını görmürdün. O, sakit oyunlar oynayır və öz bağçasını suvarırdı.
Xanım Skinner paltarının önünü səliqəyə saldı, əlcəklərini götürdü və aşağı enməyə hazırlaşdı.
Ketlin pəncərənin yanındakı yazı masasının arxasında idi və öz siyahılarını tərtib etməklə məşğul idi. O, Qadınlar Qolf Klubunun fəxri katibi idi və yarışlar keçiriləndə üzərinə çox iş düşürdü. Amma o da artıq məclisə hazır idi.
— Görürəm ki, yenə də sviterini geyindin, — dedi xanım Skinner.
Onlar nahar zamanı bu barədə müzakirə etmişdilər—Ketlin sviterini geyinsin, yoxsa qara şifon paltarını? Sviteri qara-ağ rəngdə idi və Ketlin onun olduqca zövqlü göründüyünü düşünürdü. Lakin bu, tam olaraq yas libası sayılmazdı. Millisent isə onu dəstəkləmişdi:
— Hamımız elə bil dəfn mərasimindən çıxmışıq kimi görünməli deyilik axı, — dedi o. — Haroldun ölümündən səkkiz ay keçib.
Xanım Skinner üçün bu sözlər bir qədər hissiyyatsız görünürdü. Millisent Borneodan qayıtdıqdan sonra qəribə olmuşdu.
— Hələ də yas libasını çıxarmaq istəmirsən, əzizim? — soruşdu.
Millisent birbaşa cavab vermədi:
— İnsanlar artıq əvvəlki kimi yas saxlamır, — dedi. Bir qədər fasilə verdi, sonra isə davam etdi. Səsinin tonunda elə bir çalar var idi ki, xanım Skinner bunu qeyri-adi hesab etdi. Aydın idi ki, Ketlin də bunu hiss etmişdi. Çünki bacısına qəribə bir baxışla nəzər yetirdi.
— Əminəm ki, Harold da ömrümün sonuna qədər mənim yas tutmağımı istəməzdi...
— Tez hazırlaşdım, çünki Millisentə bir söz demək istəyirdim, — Ketlin anasının müşahidəsinə cavab olaraq dedi.
— Hə?
Ketlin izah vermədi. Siyahılarını bir kənara qoydu və qaşlarını çataraq ikinci dəfə bir məktubu oxumağa başladı. Bu, bir xanımın şikayət məktubu idi—o, komitənin onun handikap*ını (qolfda handikap bir oyunçunun bacarıq səviyyəsini göstərir. Daha yüksək handikap daha az təcrübəli oyunçunu göstərir - tərc.) iyirmi dörddən on səkkizə endirməsini haqsızlıq sayırdı. Qadınlar Qolf Klubunun fəxri katibi olmaq üçün xeyli diplomatiya tələb olunurdu.
Xanım Skinner yeni əlcəklərini geyinməyə başladı. Günəşdən qoruyan pərdələr otağı sərin və qaranlıq saxlayırdı. Onun baxışları Haroldun ona etibar etdiyi böyük taxta Hornbillə* (Hornbill tropik quş növüdür - tərc.) yönəldi. Taxta heykəl rəngarəng boyanmışdı və xanım Skinnerə bir qədər qəribə və vəhşi göründü. Amma Harold ona böyük önəm verirdi. Bunun dini bir mənası var idi və keşiş Heyvud buna çox heyrətlənmişdi.
Divarda, divan üzərində Malay silahları asılmışdı. Xanım Skinner onların adını unutmuşdu. Otağın müxtəlif yerlərində, dolabların üzərində isə Haroldun onlara zaman-zaman göndərdiyi gümüş və mis əşyalar var idi.
Xanım Skinner Haroldu xoşlayırdı və qeyri-iradi olaraq baxışları pianinonun üzərindəki ailə fotolarına yönəldi. Orada iki qızının, nəvəsinin, bacısının və bacısının oğlunun şəkilləri vardı. Ancaq qəfil bir şeyi fərq etdi.
— Ketlin, Haroldun fotosu hanı? — soruşdu.
Ketlin ətrafına baxdı. Foto artıq əvvəlki yerində deyildi.
— Kimsə onu götürüb, — Ketlin dedi.
Təəccüblənmiş və çaşqın halda ayağa qalxdı və pianonun yanına getdi. Şəkillər elə düzülmüşdü ki, orada heç bir boşluq hiss olunmurdu.
— Bəlkə Millisent onu öz otağına aparmaq istəyib, — xanım Skinner dedi.
— Fərqinə varardım. Üstəlik, Millisentdə Haroldun bir neçə şəkli var və onları kilid altında saxlayır.
Xanım Skinner üçün qızının otağında Haroldun heç bir fotosunun olmaması çox qəribə idi. Bu barədə bir dəfə danışmışdı, amma Millisent heç bir cavab verməmişdi. O, Borneodan qayıtdıqdan sonra olduqca susqun idi və xanım Skinnerin ona göstərmək istədiyi mərhəməti qəbul etmirdi. Böyük itkisindən danışmaqdan çəkinirdi. İnsanlar kədəri müxtəlif yollarla yaşayırdılar. Əri də demişdi ki, onu rahat buraxmaq daha yaxşıdır.
Bu fikirdən sonra xanım Skinnerin ağlı məclisə yönəldi.
— Ata soruşurdu ki, silindr şapka geyinsinmi? — dedi. — Mən də dedim ki, işini ehtiyatlı tutması pis olmaz.
Məclis olduqca təmtəraqlı olacaqdı. Şirniyyatçı Boddidən çiyələkli və vanilli dondurmalar sifariş edilmişdi, lakin Heyvudlar buzlu qəhvəni evdə hazırlayırdılar. Hər kəs orada olacaqdı. Onlar Honq-Konq yepiskopu ilə tanış olmaq üçün dəvət almışdılar. O, keşişin köhnə universitet yoldaşı idi və çinli missionerlər haqqında danışmaq üçün gəlmişdi.
Xanım Skinner, qızı səkkiz il Şərqdə yaşamış və kürəkəni Borneoda bir dairənin rəhbəri olmuş biri kimi, bu tədbirə böyük maraq göstərirdi. Təbii ki, bu, onun üçün koloniyalarla heç bir əlaqəsi olmayan insanlardan daha böyük əhəmiyyət daşıyırdı.
"İngiltərəni yalnız İngiltərədə yaşayanlar tanıya bilməz", — cənab Skinner deyərdi.
Elə bu anda o, otağa daxil oldu. Cənab Skinner vəkildi—atası da vəkil olmuşdu—və onun Linkolnz İnn Fildsdə ofisi var idi. Hər səhər Londona gedir, axşam isə geri dönürdü. O, keşişin bağ məclisinə yalnız ona görə qatıla bilirdi ki, ağıllı bir seçim edilərək məclis şənbə gününə salınmışdı.
Cənab Skinner uzunqol smokinqi və boz-qara zolaqlı şalvarı ilə olduqca yaxşı görünürdü. O, dəbdəbəli geyinən biri deyildi, amma hər zaman səliqəli idi.
Cənab Skinner hörmətli bir ailə vəkili kimi görünürdü—əslində, elə belə də idi. Onun firması heç vaxt qeyri-etik işlərlə məşğul olmurdu və əgər bir müştəri xoşagəlməz bir problemlə ona müraciət etsəydi, cənab Skinner ciddi bir ifadə alaraq deyərdi:
— Düşünürəm ki, bu, bizim maraqlandığımız işlərdən biri deyil. Məncə, siz başqa bir yerə müraciət etsəniz daha yaxşı olar.
Sonra yazı blokunu özünə tərəf çəkib, üzərinə bir ad və ünvan yazardı. Kağızı cırıb müştəriyə uzadardı.
— Mən olsam, bu insanlarla danışardım. Adımı çəksəniz, əllərindən gələni edəcəklərinə inanıram.
Cənab Skinner üzünü təraş edirdi və olduqca keçəlləşmişdi. Solğun dodaqları nazik və sıx idi, lakin mavi gözlərində utancaq bir ifadə vardı. Yanaqlarında heç bir rəng yox idi və üzündə dərin qırışlar yaranmışdı.
— Görürəm ki, yeni şalvarını geyinmisən, — xanım Skinner dedi.
— Bunun yaxşı bir fürsət olduğunu düşündüm, — o cavab verdi. — Fikirləşirdim ki, yaxama gül taxım, yoxsa yox.
— Mən olsam, taxmazdım, ata, — dedi Ketlin. — Çox da zövqlü görünmür.
— Bir çox insan taxacaq, — xanım Skinner dedi.
— Ancaq katiblər və onlar kimi adamlar, — Ketlin cavab verdi. — Axı Heyvudlar hər kəsi dəvət etməli olublar. Üstəlik, biz hələ yasdayıq.
— Maraqlıdır, görəsən, yepiskopun çıxışından sonra ianə yığacaqlarmı? — cənab Skinner düşündü.
— Məncə, bu qədər rəsmi bir tədbirdə belə bir şey etməzlər, — xanım Skinner dedi.
— Bu, bir qədər uyğunsuz görünərdi, — Ketlin də razılaşdı.
— Ən yaxşısı, ehtiyatlı olmaqdır, — cənab Skinner dedi. — Hamımız üçün ianəni mən verərəm. Fikirləşirəm ki, on şillinq kifayət edər, yoxsa bir funt verməliyəm?
— Əgər verəcəksənsə, bir funt versən daha yaxşı olar, ata, — Ketlin dedi.
— Vaxtı gələndə baxarıq. Başqalarından az vermək istəmirəm, amma ehtiyacdan artıq verməyin də bir mənası yoxdur.
Ketlin sənədlərini siyirtməyə yerləşdirib ayağa qalxdı. Qol saatına baxdı.
— Millisent hazırdırmı? — xanım Skinner soruşdu.
— Vaxtımız çoxdur. Saat dördə dəvətliyik və düşünürəm ki, dörd yarıma qədər çatmağa ehtiyac yoxdur. Deyvisə dedim ki, maşını dördə on beş dəqiqə qalmış qapıya gətirsin.
Adətən Ketlin maşını özü sürürdü, lakin belə rəsmi tədbirlərdə bağban Deyvis xüsusi libasını geyinir və sürücü kimi xidmət edirdi. Məclisə maşınla gələndə bu daha yaxşı görünürdü və təbii ki, Ketlin də yeni sviterini geyindiyi halda özü sükan arxasına keçmək istəmirdi.
Anasının yeni əlcəklərini taxmağa çalışdığını görüb, öz əlcəklərini də geyinməli olduğunu xatırladı. Onları qoxladı ki, təmizləyicidən qalma bir qoxu hiss olunub-olunmadığını yoxlasın. Çox zəif bir qoxu vardı. Heç kimin bunu fərq edəcəyinə inanmırdı.
Nəhayət, qapı açıldı və Millisent içəri daxil oldu. O, hələ də dul libasını geyinmişdi. Xanım Skinner buna heç cür alışa bilmirdi, amma, əlbəttə, bilirdi ki, Millisent bir il boyunca yas libası geyinməlidir. Təəssüf ki, bəzi insanlardan fərqli olaraq, bu geyim ona yaraşmırdı.
Xanım Skinner bir dəfə Millisentin qara duvaqlı və ağ zolaqlı dul papağını geyinib sınamışdı və bunun ona çox yaraşdığını düşünmüşdü. Təbii ki, əziz Alfredin ondan əvvəl ölməsini istəmirdi, amma əgər bu baş versəydi, heç vaxt yas geyimini tərk etməzdi. Axı kraliça Viktoriya da heç vaxt yas geyimindən çıxmamışdı.
Amma Millisent üçün vəziyyət fərqli idi. O hələ, cəmi otuz altı yaşında, gənc qadın idi. Bu yaşda dul qalmaq olduqca kədərli idi. Onun yenidən ailə qurmaq şansı da çox az görünürdü. Ketlinin də artıq evlənəcəyi ehtimalı az idi- o, otuz beş yaşına çatmışdı.
Sonuncu dəfə Millisent və Harold evə qayıdanda, Millisent təklif etmişdi ki, Ketlin bir müddət onların yanında qalsın. Harold bu fikrə etiraz etməmişdi, amma Millisent demişdi ki, olmaz. Xanım Skinner bunun səbəbini anlamamışdı. Bu, Ketlin üçün bir şans ola bilərdi. Əlbəttə, onu evdən göndərmək istəmirdilər, amma bir qız nə vaxtsa ailə qurmalı idi. Nədənsə tanıdıqları bütün kişilər artıq evlənmişdi.
Millisent isə adada havanın ağır olduğunu söyləmişdi. Doğrudur, rəngi solğun idi. İndi heç kim deməzdi ki, Millisent bacılar arasında daha gözəli olub.
Ketlin yaş ötdükcə incəlib formada qalmışdı (bəziləri onun həddindən artıq arıq olduğunu desə də), amma indi saçlarını kəsdirmiş, qolf oynamaqdan yanaqları qızarmışdı və xanım Skinnerə görə kifayət qədər gözəl görünürdü. Bunu Millisent üçün demək mümkün deyildi- o, tamamilə formasını itirmişdi. Heç vaxt çox hündür olmamışdı, indi isə bədən quruluşu daha da dolğunlaşmışdı və bir qədər kobud görünürdü. Çox kökəlmişdi. Xanım Skinner düşünürdü ki, bu, tropik istilərin fiziki aktivliyə mane olması ilə əlaqədardır. Dərisi saralmış, təravətini itirmişdi və onun ən gözəl cəhəti sayılan mavi gözləri artıq solğunlaşmışdı.
"Boynuna bir çarə tapmalıdır," xanım Skinner fikirləşdi. "Çənəsi çox sallanır."
Bu barədə bir neçə dəfə ərinə də danışmışdı. O isə cavabında:
— Millisent artıq əvvəlki kimi gənc deyil, — demişdi.
Bu, doğrudur, amma yenə də özünü belə buraxmamalı idi. Xanım Skinner qızına bu mövzuda ciddi danışmağa qərar verdi. Amma, əlbəttə ki, onun kədərinə hörmətlə yanaşmalı idi, buna görə də yas ili başa çatana qədər gözləyəcəkdi. Açığı, bu söhbəti gecikdirmək üçün bəhanə tapdığına sevinirdi, çünki bu barədə düşünmək belə onu bir az narahat edirdi.
Millisent, şübhəsiz ki, dəyişmişdi. Onun sifətində elə bir ifadə var idi ki, bu, onu anasına bir qədər çəkingən hiss etdirirdi. Xanım Skinner başından keçən bütün fikirləri səsli şəkildə deməyi sevirdi, amma Millisent, hətta adi bir şərhə belə cavab vermirdi. O, bəzən elə laqeyd davranırdı ki, insan onun eşidib-eşitmədiyini belə düşünməyə başlayırdı.
Bəzən xanım Skinner bu vərdişi o qədər qıcıqlandırıcı hesab edirdi ki, Millisentə sərt cavab verməmək üçün öz-özünə xatırlatmalı olurdu: "Zavallı Harold cəmi səkkiz ay əvvəl vəfat edib."
Pəncərədən düşən işıq dərin fikirlərə dalmış dul qadının ağır sifətinə düşürdü. Ketlin isə pəncərəyə arxası dönük dayanmışdı. O, bir anlığa bacısını diqqətlə izlədikdən sonra dedi:
— Millisent, səninlə danışmaq istədiyim bir şey var. Səhər Qladis Heyvudla qolf oynayırdım.
— Onu uda bildin? — Millisent soruşdu.
Qladis Heyvud keşişin tək qalan qızı idi.
— Sənin haqqındakı bir məsələni mənə danışdı və düşünürəm ki, bunu bilməlisən.
Millisent bacısını dinləmək əvəzinə, gözlərini bağçada çiçəkləri sulayan kiçik Coana yönəltdi.
— Ana, Anniyə Coana çayı mətbəxdə verməsini demisən? — soruşdu.
— Bəli, o, çayını xidmətçilərlə birlikdə içəcək.
Ketlin bacısına soyuq nəzərlərlə baxdı və davam etdi:
— Yepiskop evə dönərkən bir neçə gün Sinqapurda istirahət etdi. Səyahət etməyi çox sevir. Borneoda da olub və sənin tanıdığın bir çox insanı tanıyır.
— Səni görmək maraqlı olacaq, əzizim, — xanım Skinner əlavə etdi.
— Bəs Haroldu tanıyırdı? — Ketlin davam etdi.
— Bəli, onunla Kuala Solorda tanış olub. Onu çox yaxşı xatırlayır. Haroldun ölüm xəbərini eşidəndə şoka düşdüyünü söylədi.
Millisent səssizcə oturdu və qara əlcəklərini geyinməyə başladı. Onun bu xəbərləri tam laqeydliklə qarşılaması xanım Skinnerə qəribə gəldi.
— Ah, Millisent, — xanım Skinner dedi, — Haroldun fotosu itib. Sən götürmüsən?
— Bəli, onu kənara qoydum.
— Onu açıq yerdə saxlamağı istəməyəcəyini düşünməzdim.
Millisent yenə də heç nə demədi. Bu, doğrudan da dözülməz bir vərdiş idi.
Ketlin bir qədər susub bacısına diqqətlə baxdı.
— Millisent, bizə niyə dedin ki, Harold qızdırmadan öldü?
Dul qadın heç bir reaksiya vermədi, sadəcə Ketlinə düz baxdı. Lakin solğun dərisi bir anlıq qaraldı. O, cavab vermədi.
— Nə demək istəyirsən, Ketlin? — cənab Skinner təəccüblə soruşdu.
— Yepiskop deyir ki, Harold intihar edib.
Xanım Skinner qorxulu bir səslə qışqırdı, əri onu sakitləşdirmək üçün əlini irəli uzatdı.
— Bu doğrudur, Millisent?
— Doğrudur.
— Bəs niyə bizə demədin?
Millisent bir anlıq susdu. O, yanındakı masanın üzərində duran Brunei mis qabını barmaqları ilə oynatmağa başladı. Bu da Haroldun ona hədiyyəsi idi.
— Bunun Coan üçün daha yaxşı olacağını düşündüm, qoy elə bilsin ki, atası qızdırmadan ölüb. Onun bu barədə heç nə bilməsini istəmirdim.
— Bizi çox pis vəziyyətə salmısan, — Ketlin qaşlarını çatıb dedi. — Qladis Heyvud mənə dedi ki, bu barədə ona doğruyu deməməyimiz çox çirkin hərəkətdir. Ona bunu bilmədiyimi inandırmaq üçün böyük çətinlik çəkdim. O, atasının da bir qədər incidiyini söylədi. Keşiş deyirmiş ki, illərlə bir-birimizi tanıdıqdan sonra, üstəlik Harold səninlə evləndiyinə və bizim ailəvi münasibətimizə baxmayaraq, ona güvənməməyimiz doğru olmayıb. Və əgər biz ona həqiqəti demək istəmirdiksə, heç olmasa yalan danışmaya bilərdik.
— Bu məsələdə onunla tamamilə razıyam, — cənab Skinner acı bir səslə dedi.
— Əlbəttə ki, mən Qladisə bizim heç bir günahımız olmadığını dedim. Biz sadəcə sən nə demisənsə, onu təkrarlamışıq.
— Ümid edirəm ki, bu, oyunuzun nəticəsinə təsir etməyib, — Millisent laqeydliklə dedi.
— Doğrudan da, əzizim, bu, çox yersiz bir söz oldu, — atası etiraz etdi.
O, kreslodan qalxdı, boş kaminin qarşısına keçdi və vərdişinə uyğun olaraq pencəyinin ətəklərini araladı.
— Bu, mənim şəxsi işim idi, — Millisent dedi, — və əgər bunu sirr saxlamağı seçmişdimsə, bunu etməyə haqqım var idi.
— Anana belə bir şeyi deməməyin, ona qarşı sevginin olmadığını göstərir, — xanım Skinner incik halda söylədi.
Millisent çiyinlərini çəkdi.
— Sən bilməliydin ki, bu məsələ gec-tez açılacaq, — Ketlin dedi.
— Niyə ki? Mən düşünmürdüm ki, iki dedi-qoduçu qoca keşişin başqa mövzusu olmayacaq.
— Yepiskop Borneoda olduğunu deyəndə, təbii ki, Heyvudlar ona səni və Haroldu tanıyıb-tanımadığını soruşacaqdılar.
— Bütün bunlar indi əhəmiyyətsizdir, — cənab Skinner dedi. — Düşünürəm ki, sən bizə həqiqəti deməliydin və biz birlikdə necə davranacağımıza qərar verərdik. Bir vəkil kimi sənə deyə bilərəm ki, uzun müddət nəyisə gizlətməyə çalışmaq vəziyyəti daha da çətinləşdirir.
— Zavallı Harold, — xanım Skinner kədərlə dedi və göz yaşları üzündən süzüldü. — Bu, dəhşətlidir. O, mənim üçün həmişə yaxşı bir kürəkən olmuşdu. Axı o, niyə belə bir şey etdi?
— İqlim, — Millisent sakitcə cavab verdi.
— Yaxşı olardı ki, bizə hər şeyi danışasan, Millisent, — atası dedi.
Millisent bir anlıq sükut içində qaldı, sanki danışmağa hazırlaşırdı, amma sonra gözlərini pəncərəyə yönəldib sakitcə dedi:
— İqlim çox ağır idi.
Ketlin buna inanmadı. O, bacısına diqqətlə baxdı.
— Millisent, bu işdə başqa bir şey var, elə deyilmi?
Millisent heç bir cavab vermədi. O, barmaqları ilə əlcəklərinin kənarını düzəldirdi və baxışlarını onlardan çəkmirdi.
— Sən Haroldun ölümü barədə bizə hər şeyi deməmisən, — Ketlin israr etdi.
Xanım Skinner sanki nəsə hiss edirmiş kimi qızına baxdı.
— Millisent, sən nələrsə gizlədirsən?
Millisent dərin bir nəfəs aldı və nəhayət başını qaldırıb ailəsinə baxdı. Onun gözlərində qəribə bir ifadə vardı—sanki uzaqdan baxan, amma hər şeyi bilən bir insanın baxışı kimi.
— Əgər bilmək istəyirsinizsə, — dedi sakitcə, — o zaman sizə deyim. Harold sadəcə özünü öldürmədi...
Otaqda ağır bir sükut çökdü. Cənab və xanım Skinner bir-birinə baxdılar, Ketlin isə gözlərini bacısından çəkmirdi.
— Bəs nə oldu? — cənab Skinner ehtiyatla soruşdu.
Millisent əlcəklərini çıxardı, masanın üstünə qoydu və sakitcə cavab verdi:
— Onu mən öldürdüm.
Xanım Skinner yaylığını gözlərinə toxundurub yavaşca nəfəs aldı, başını yellədərək kreslosuna geri döndü. Ketlin isə boynuna taxdığı uzun zəncirlə oynayırdı.
— Qəribədir ki, mənə kürəkənimin ölümü barədə detalları bir dostum danışmalı olur. Bu, hamımızı axmaq vəziyyətinə salır. Yepiskop səni görmək istəyir, Millisent. Sənə nə qədər kədərləndiyini bildirmək istəyir.
O, bir anlıq dayandı, lakin Millisent heç bir cavab vermədi.
— O, deyir ki, sən Coanı götürüb bir müddətlik getmişdin və qayıdanda zavallı Haroldu yatağında ölü tapmısan.
— Bu, sənin üçün çox böyük sarsıntı olmalı idi, — cənab Skinner dedi.
Xanım Skinner yenidən ağlamağa başladı, amma Ketlin əlini yavaşca onun çiyninə qoydu.
— Ağlama, ana, — dedi. — Gözlərin qızaracaq və insanlar bunu qəribə qarşılayacaqlar.
Otağa sükut çökdü. Xanım Skinner göz yaşlarını silərək özünü toparlamağa çalışdı. O, məhz bu anda Haroldun ona hədiyyə etdiyi ağ qutan lələklərini şlyapasına taxdığını xatırlayıb qəribə hiss keçirdi.
— Sizə başqa bir şey də deməliyəm, — Ketlin əlavə etdi.
Millisent bacısına baxdı, amma tələsmədən. Onun gözlərində sakit, eyni zamanda ehtiyatlı bir ifadə vardı. Sanki gözlədiyi bir səs var idi və onu qaçırmaqdan qorxurdu.
— Səni incitmək istəmirəm, əzizim, — Ketlin davam etdi, — amma daha bir məsələ var və bunu bilməyin lazım olduğunu düşünürəm. Yepiskop deyir ki, Harold içki düşkünü olub.
— Aman Tanrım, bu nə dəhşətli şeydir! — xanım Skinner çığırdı. — Bu, necə qorxunc bir iftiradır! Bunu sənə Qladis Heyvud dedi? Sən nə cavab verdin?
— Dedim ki, bu, tamamilə yalandır.
— Məhz bu cür sirrlər saxlandıqda belə olur, — cənab Skinner narazı halda dedi. — Həmişə eyni vəziyyət. Bir şeyi gizlətməyə çalışsan, ətrafında həqiqətdən on qat pis şayiələr yayılır.
— Sinqapurda yepiskopa deyiblər ki, Harold özünü delirium tremens (aaa) vəziyyətində ikən öldürüb. Məncə, hamımızın adına bunu təkzib etməlisən, Millisent.
— Ölmüş biri haqqında belə söz-söhbətlərin yayılması çox qorxuncdur, — xanım Skinner həyəcanla dedi. — Üstəlik, Coan böyüyəndə bu, onun üçün dəhşətli olar.
— Bəs bu söz-söhbət nəyə əsaslanır, Millisent? — atası soruşdu. — Harold həmişə çox təmkinli bir adam idi.
— Burada belə deyildi, — dul qadın sakitcə cavab verdi.
— O, içirdi?
— Balıq kimi.
Onun cavabı o qədər gözlənilməz və istehzalı idi ki, hər üçü sarsıldı.
— Millisent, sən necə öz ərindən belə danışa bilirsən? Axı o, artıq ölüb! — anası əlcəkli əllərini sıxaraq dedi. — Mən səni anlaya bilmirəm. Borneodan qayıtdığından bəri çox qəribəsən. Heç vaxt inanmazdım ki, mənim qızım ərinin ölümünü bu qədər soyuqqanlı qarşılayar.
— Boş ver, ana, — cənab Skinner dedi. — Bunu sonra da müzakirə edə bilərik.
O, pəncərəyə yaxınlaşdı, gün işığında parlayan bağçaya baxdı, sonra isə otağa geri döndü. Cibindən gözlüyünü çıxardı və taxmaq fikri olmadan yaylığı ilə sildi. Millisent ona baxdı və gözlərində açıq-aşkar istehza dolu bir ifadə vardı.
Cənab Skinner narahat oldu. O, artıq həftəlik işini bitirmişdi və bazar ertəsinə qədər azad idi. Həyat yoldaşına bu bağ məclisinin onun üçün əsl əziyyət olduğunu, öz bağçasında sakitcə çay içməyi üstün tutduğunu söyləsə də, əslində bu tədbiri gözləyirdi. Çin missionerləri haqqında çox maraqlanmasa da, yepiskopla tanış olmaq maraqlı olardı. Amma indi bu söhbət hər şeyi pozmuşdu.
Bu, onun qarışmaq istədiyi bir mövzu deyildi; kürəkəninin içki düşkünü və intihar etmiş biri olduğunu qəfil öyrənmək olduqca xoşagəlməz idi. Millisent sakit şəkildə ağ manjetlərini düzəldirdi. Onun bu soyuqqanlılığı cənab Skinneri qıcıqlandırdı. Lakin ona birbaşa müraciət etmək əvəzinə, kiçik qızına tərəf döndü.
— Niyə oturmursan, Ketlin? Axı otaqda kifayət qədər stul var.
Ketlin bir stul çəkib səssizcə oturdu. Cənab Skinner Millisentin qarşısında dayandı və üzünü ona çevirdi.
— Əlbəttə, anlayıram ki, bizə Haroldun qızdırmadan öldüyünü deməyinin səbəbi nə idi. Amma bunun səhv olduğunu düşünürəm, çünki belə şeylər gec-tez ortaya çıxır. Yepiskopun Heyvudlara danışdığı şeylər gerçəyə nə qədər uyğundur, bilmirəm. Ancaq mənim məsləhətim budur ki, hər şeyi olduğu kimi danışasan. Onda biz də vəziyyəti anlayarıq. İndi, keşiş Heyvud və Qladis bunu bildiyinə görə, bunun daha da yayılmayacağını gözləyə bilmərik. Belə bir yerdə insanlar mütləq danışacaqlar. Ən azından biz öz aramızda tam həqiqəti bilsək, vəziyyət hamımız üçün daha asan olar.
Xanım Skinner və Ketlin onun sözlərinin tam yerində olduğunu düşündülər. Onlar Millisentin cavabını gözlədilər. O, üzündə heç bir ifadə olmadan dinlədi; bayaqkı ani qızartı da yox olmuşdu və dərisi yenidən solğun və saralmış görünürdü.
— Əgər sizə həqiqəti desəm, çox da xoşunuza gəlməyəcək, — dedi.
— Bizim anlayışımıza və dəstəyimizə güvənə biləcəyini bilməlisən, — Ketlin ciddi bir səslə söylədi.
Millisent ona baxdı və dodaqlarında zəif, ötəri bir təbəssüm göründü. Sonra yavaş-yavaş hər üçünə nəzər saldı. Xanım Skinner narahatlıq hiss etdi, sanki qızı onlara bir dərzi mağazasındakı manekenlər kimi baxırdı. O, tamamilə başqa bir dünyada yaşayırmış kimi görünürdü və sanki artıq onlarla heç bir bağlılığı qalmamışdı.
— Bilirsiniz, mən Harolda aşiq deyildim, — dərin fikrə getmiş kimi dedi.
Xanım Skinner demək istədiyi bir şey üçün ağzını açdı, amma həyat yoldaşının ani, demək olar ki, hiss edilməyən, amma uzun evlilik illərində artıq tam başa düşülən bir jesti onu susmağa vadar etdi.
Millisent danışmağa davam etdi. Onun səsi sakit və sabit idi, sözlərini yavaş-yavaş deyirdi, səsində isə heç bir emosiya hiss olunmurdu.
— Mən iyirmi yeddi yaşında idim və heç kim mənimlə evlənmək istəmirdi. Doğrudur, o, qırx dörd yaşında idi və bir qədər yaşlı görünürdü, amma çox yaxşı bir mövqeyi var idi, elə deyilmi? Daha yaxşı bir fürsətim olacağı da inandırıcı deyildi.
Xanım Skinner yenidən ağlamaq istəyirdi, amma məclisi xatırlayıb özünü saxladı.
— İndi başa düşürəm ki, niyə onun şəklini ortalıqdan götürdün, — kədərlə dedi.
— Ana, xahiş edirəm, — Ketlin etiraz etdi.
Bu şəkil Haroldun Millisentlə nişanlı olduğu vaxt çəkilmişdi və onun olduqca yaxşı bir portreti idi. Xanım Skinner həmişə düşünürdü ki, o, kifayət qədər yaraşıqlı bir kişi idi. Onun iri cüssəsi vardı, hündür idi və bəlkə bir az kök idi, amma duruşu dik idi və olduqca təsirli görünürdü. Elə o vaxtdan da keçəlləşməyə başlamışdı, amma indiki dövrdə kişilər çox erkən keçəlləşirdilər. O deyirdi ki, gün eynəkləri və tropik günəş papaqları saç üçün çox zərərlidir.
Onun kiçik, tünd bığları vardı və sifəti günəşdən yanmışdı. Təbii ki, onun ən yaxşı cəhəti gözləri idi; onlar iri və qəhvəyi idi, elə Coanın gözləri kimi. Onun söhbətləri maraqlı idi. Ketlin onun lovğa olduğunu deyirdi, amma xanım Skinner belə düşünmürdü. Bir kişinin sözü keçərli olduqda, o bunu çox da problem hesab etmirdi. Üstəlik, Haroldun Millisentə maraq göstərdiyini görəndə, ona daha da rəğbət bəsləməyə başlamışdı.
Xanım Skinner Harolda qarşı çox diqqətli idi və o idarə etdiyi bölgədən, ovladığı iri vəhşi heyvanlardan bəhs edəndə, sanki həqiqətən maraqlanırmış kimi qulaq asırdı. Ketlin deyirdi ki, Harold öz haqqındakı fikirləri çox yüksək qiymətləndirirdi, amma xanım Skinner elə bir nəsildən idi ki, kişilərin özlərinə yüksək dəyər verməsini sorğulamadan qəbul edirdi.
Millisent vəziyyətin necə getdiyini tezliklə başa düşdü və anasına heç nə deməsə də, xanım Skinner bilirdi ki, əgər Harold ona evlilik təklif etsəydi, o, razılaşacaqdı.
Harold otuz ildir Borneoda yaşayan bir ailənin evində qonaq qalırdı və onlar bu ölkə haqqında çox yaxşı danışırdılar. Orada bir qadının rahat yaşamasına heç bir maneə yox idi; əlbəttə, uşaqlar yeddi yaşına çatanda vətənə qayıtmalı olurdular, amma xanım Skinner bunun haqqında hələ düşünməyə ehtiyac duymurdu.
O, Haroldu nahara dəvət etdi və bildirdi ki, çay vaxtı həmişə evdə olurlar. Haroldun çox da məşğul olmadığı görünürdü və o, köhnə dostlarının yanındakı səfərini başa vurmaq üzrə idi. Xanım Skinner ona iki həftəlik onlarda qalmağı təklif etdi.
Bu müddətin sonlarına yaxın Harold və Millisent nişanlandılar. Toyları çox gözəl oldu, bal ayını Venesiyada keçirdilər və sonra Şərqə yola düşdülər. Millisent gəminin dayandığı limanlardan məktublar yazırdı. O, xoşbəxt görünürdü.
— Kuala Solorda insanlar mənə çox yaxşı davrandılar, — o yazmışdı.
Kuala Solor, Sembulu əyalətinin baş şəhəri idi.
— Orada dairə rəhbərinin evində qaldıq və hər kəs bizi nahara dəvət edirdi. Bir-iki dəfə Harolda içki təklif etdiklərini eşitdim, amma o, imtina etdi. Dedi ki, indi evlidir və yeni həyata başlayır. Niyə gülüşdüklərini anlamadım. Dairə rəhbərinin xanımı, xanım Qrey, mənə dedi ki, Haroldun evlənməsinə hamı çox sevinir. O dedi ki, ucqar bölgələrdə subay bir kişinin həyatı dəhşət dərəcədə tənha olur. Biz Kuala Solordan ayrılarkən, xanım Qrey mənimlə elə qəribə şəkildə vidalaşdı ki, çox təəccübləndim. Sanki Haroldu mənim himayəmə həvalə edirdi.
Onun danışdıqlarını hamı səssizcə dinləyirdi. Ketlin bir an belə baxışlarını bacısının ifadəsiz sifətindən ayırmadı. Cənab Skinner isə düz qarşısına—divardakı malay silahlarına, krislərə və paranqlara baxırdı. Onlar xanım Skinnerin oturduğu divanın üstündə asılmışdı.
— Bir il yarım sonra yenidən Kuala Solora qayıdanda onların niyə qəribə davrandığını başa düşdüm, — Millisent istehzalı bir gülüşə bənzəyən boğuq bir səslə dedi. — Onda mən əvvəl bilmədiyim bir çox şeyi öyrəndim. Harold bu dəfə evlənmək üçün İngiltərəyə gəlmişdi. Kiminlə olduğunun onun üçün elə bir fərqi yox idi. Ana, xatırlayırsan, onu cəlb etmək üçün necə özümüzü ortaya atmışdıq? Əslində, o qədər də əziyyət çəkməyimizə ehtiyac yox idi.
— Sənin nə demək istədiyini bilmirəm, Millisent, — xanım Skinner narazılıqla dedi. Onun sözlərinin arxasında bir oyunbazlıq olduğu düşüncəsi xoşuna gəlməmişdi. — Mən sadəcə gördüm ki, o, sənə maraq göstərir.
Millisent ağır çiyinlərini çəkdi.
— O, içkiyə aludə idi. Hər gecə yatağına bir şüşə viski aparır və səhərə qədər onu bitirirdi. Baş katib ona xəbərdarlıq etmişdi ki, içkini dayandırmasa, istefa verməli olacaq. Ona son bir şans tanıdı. O, məzuniyyət götürüb İngiltərəyə gedə bilərdi. O, Harolda evlənməyi məsləhət gördü ki, qayıtdıqda onu nəzarətdə saxlayan biri olsun. Harold məni ona baxacaq biri lazım olduğu üçün aldı. Kuala Solorda onun içkidən nə qədər uzaq qala biləcəyi ilə bağlı mərc edirdilər.
— Amma o, sənə aşiq idi, — xanım Skinner sözünü kəsdi.
— Sən bilmirsən ki, o, sənin haqqında mənimlə necə danışırdı, — xanım Skinner dedi. — Sənin dediyin vaxtlarda, Coanı dünyaya gətirmək üçün Kuala Solora getdiyində, mənə sənin haqqında elə gözəl bir məktub yazmışdı ki...
Millisent anasına yenidən baxdı və solğun dərisi bir anda qızardı. O, dizlərinin üstündə hərəkətsiz qalan əllərinin bir az titrədiyini hiss etdi. Evliliyinin ilk aylarını xatırladı.
Hökumətə məxsus motorlu qayıq onları çayın mənsəbinə apardı və bir gecəni Haroldun zarafatla "dənizkənarı iqamətgahımız" adlandırdığı bungaloda keçirdilər. Ertəsi gün prahu ilə çayın yuxarı hissəsinə doğru yola düşdülər. Oxuduğu romanlara əsasən Borneonun çaylarını qaranlıq və vahiməli təsəvvür edirdi, amma göy mavi idi, üzərində kiçik ağ buludlar səpələnmişdi, sahillərdəki manqrov və nipa ağaclarının yaşıl yarpaqları axan su ilə yuyulub günəşin altında parıldayırdı.
Hər iki tərəfdə sıx, keçilməz cəngəlliklər uzanırdı və uzaqda, səmaya qarşı kəskin siluet kimi bir dağın sərt konturları görünürdü. Səhər tezdən hava təravətli və yüngül idi. O, sanki dostcasına qarşılanan, məhsuldar bir diyara qədəm qoyurdu və içində geniş, sərbəst bir dünya hissi yaranmışdı.
Onlar çayın kənarında ağac budaqlarında oturan meymunları izlədilər. Bir dəfə Harold kötüyə bənzəyən bir şeyə işarə edərək bunun timsah olduğunu dedi.
Çatdıqları yerdə, sahildə, ağ libasda və gün papağında bir məmur—köməkçi dairə rəisi onları qarşıladı. Onu şərəfləndirmək üçün sıraya düzülmüş on iki kiçik əsgər nizamla dayanmışdı. Harold onu Milisentlə tanış etdi. Onun adı Simpson idi.
— And olsun Tanrıya, cənab, sizi yenidən görmək çox xoşdur, — o, Harolda dedi. — Sizin yoxluğunuzda bura dəhşətli dərəcədə darıxdırıcı olub.
Dairə rəhbərinin bunqalosu aşağı təpənin zirvəsində yerləşirdi və ətrafında müxtəlif rəngli çiçəklərin sanki vəhşi şəkildə bitdiyi bir bağ var idi. Ev bir qədər köhnə idi və içində çox az mebel var idi, amma otaqlar geniş və sərin idi.
— Kampong oradadır, — Harold uzağı göstərərək dedi.
Millisent onun əlini izləyərək baxdı və kokos ağaclarının arasından bir qongun döyüldüyünü eşitdi. Bu səs ürəyində qəribə bir hiss oyatdı.
Gündəlik həyatında çox məşğul olduğu bir şey olmasa da, günlər asanlıqla keçirdi.
Səhər tezdən bir xidmətçi onlara çay gətirirdi və onlar eyvanda dincəlirdilər—Harold mayka və sarongda, Millisent isə xalatda, səhərin sərinliyindən həzz alırdılar. Sonra səhər yeməyi üçün geyinirdilər. Bundan sonra Harold işinə gedirdi, Millisent isə bir-iki saat malay dilini öyrənməyə sərf edirdi. Günorta yeməyindən sonra Harold yenidən ofisinə qayıdır, Millisent isə yatmağa gedirdi. Bir fincan çay hər ikisini yenidən canlandırırdı və sonra ya gəzməyə çıxırdılar, ya da Haroldun bungalonun yaxınlığında təmizlədiyi kiçik ərazidə düzəltdiyi doqquz dəlikli qolf meydançasında oynayırdılar.
Axşam saat altıda hava qaralırdı və cənab Simpson içki içmək üçün onlara qatılırdı. Onlar birlikdə söhbət edir, bəzən Harold və Simpson şahmat oynayırdılar.
Axşamlar çox gözəl olurdu. Eyvanın altında kolların üzərində parıldayan işıq böcəkləri sanki titrəyən, soyuq işıqlı mayaklara çevrilirdi. Çiçək açan ağaclar havanı xoş ətirlərlə doldururdu.
Şam yeməyindən sonra onlar Londondan altı həftə əvvəl yola çıxmış qəzetləri oxuyur, daha sonra isə yatmağa gedirdilər.
Millisent evli bir qadın olmağın verdiyi hissdən zövq alırdı. Öz evinin sahibi olmaq xoşuna gəlirdi və evdə səssiz, amma mehriban yerli xidmətçilərin—rəngarəng saronglar geyinmiş, ayaqyalın dolaşan qulluqçuların—varlığı ona bir növ əhəmiyyətlilik hissi verirdi.
O, dairə rəhbərinin həyat yoldaşı olmaqdan məmnun idi. Haroldun malay dilində səlis danışma bacarığı, özünəinamı və nüfuzlu duruşu onu təsirləndirirdi. O, ara-sıra məhkəməyə gedib Haroldun işləri necə idarə etdiyini izləyirdi.
Haroldun müxtəlif vəzifələri və onları peşəkar şəkildə icra etməsi Millisentin ona olan hörmətini artırırdı. Cənab Simpson ona deyirdi ki, Harold yerli əhalini ölkədəki hər kəs qədər yaxşı anlayır. O, həmin utancaq, intiqamçı və şübhəçi xalqla ünsiyyət qurmaq üçün lazım olan sərtlik, diplomatiya və yumor hissini özündə birləşdirirdi.
Millisent yavaş-yavaş ərinə qarşı müəyyən bir heyranlıq hiss etməyə başladı.
Onlar evlənəndən təxminən bir il sonra iki ingilis təbiətşünası daxili bölgələrə səfər edərkən bir neçə günlük onların qonağı oldular. Onlar özləri ilə qubernatorun təkidlə yazdığı bir tövsiyə məktubu gətirmişdilər və Harold onları ən yüksək səviyyədə qəbul etmək istədiyini dedi. Onların gəlişi xoş bir dəyişiklik oldu.
Millisent cənab Simpsonu da nahara dəvət etdi (o, qalada yaşayırdı və yalnız bazar gecələri onlarla birlikdə yemək yeyirdi). Nahar bitəndən sonra kişilər briç oynamağa oturdular. Bir müddət sonra Millisent onları tək qoyub yatağına çəkildi, amma onlar o qədər səs-küylü idilər ki, uzun müddət yata bilmədi.
O, Haroldun otağa yırğalanaraq girdiyi anda oyandığını bilmirdi. Susdu və heç nə demədi. Harold yatağa girməzdən əvvəl çimməyə qərar verdi. Hamam otağı elə onların otağının aşağısında idi və o, pilləkənləri enərək ora düşdü. Görünür, ayağı sürüşmüşdü, çünki aşağıda güclü bir səs eşidildi, ardınca isə onun söydüyünü duydu.
Sonra Harold şiddətlə qusmağa başladı. Daha sonra o, başına vedrələrlə su tökdü və bir müddət sonra, bu dəfə ehtiyatla addımlayaraq, yuxarı qalxdı və yatağa girdi.
Millisent gözlərini yumdu və yatmış kimi davrandı. O, iyrəndiyini hiss edirdi. Harold sərxoş idi.
O, səhər bu barədə danışmağa qərar verdi. Təbiətşünaslar onun haqqında nə düşünəcəkdilər? Amma səhər Harold o qədər ciddi və özündən əmin görünürdü ki, Millisent həmin hadisəni dilə gətirmək üçün kifayət qədər cəsarət tapa bilmədi.
Saat səkkizdə Harold, Millisent və iki qonaq səhər yeməyinə oturdular. Harold süfrəyə göz gəzdirərək dedi:
— Yulaf sıyığı. Millisent, qonaqların səhər yeməyində bir az Worcester sousu yeyə bilər, amma düşünmürəm ki, başqa bir şeyə çox da üstünlük versinlər. Mən isə bir stəkan viski və soda ilə kifayətlənəcəyəm.
Təbiətşünaslar güldülər, amma bir az utanmış halda.
— Sizin əriniz dəhşətdir, — onlardan biri dedi.
Harold, özünəxas təmtəraqlı tərzi ilə cavab verdi:
— Düşünürəm ki, əgər bir qonağı səfərinin ilk gecəsində ayıq yatmağa göndərsəydim, qonaqpərvərlik borcumu yerinə yetirməmiş olardım.
Millisent kəskin bir təbəssümlə gülümsədi və qonaqların da əri kimi sərxoş olduğunu düşünərək bir qədər rahatladı. Ertəsi axşam o, onların yanında oturdu və bu dəfə məclis məntiqli bir saatda sona çatdı. Amma yenə də qonaqların yoluna davam etməsi onu sevindirdi.
Həyatları əvvəlki sakit axarına qayıtdı. Bir neçə ay sonra Harold bölgəni yoxlamaq üçün səfərə çıxdı və qayıdanda ağır malyariya tutmuşdu. Millisent bu xəstəlik haqqında çox eşitmişdi, amma onu ilk dəfə idi ki, öz gözləri ilə görürdü. Harold sağaldıqda isə, onun olduqca halsız olması ona qəribə gəlmədi. Lakin Haroldun davranışında bir dəyişiklik hiss edirdi.
O, işdən qayıdanda gözləri donuq şəkildə Millisentin üzünə baxırdı. Bəzən eyvanda dayanıb bir az yırğalanır, amma yenə də ciddi duruşunu qoruyurdu. Uzun-uzadı İngiltərədəki siyasi vəziyyət haqqında danışır, sonra fikrini itirir və ona qəribə, məzəli bir baxışla baxaraq deyirdi:
— Bu lənətə gəlmiş malyariya adamı necə də zəif salır! Ah, balaca qadın, sən bilmirsən ki, imperiya qurucusu olmaq bir insanın üzərinə nə qədər böyük yük qoyur.
Millisent hiss edirdi ki, cənab Simpson son vaxtlar narahat görünür. Bir-iki dəfə ikisi tək qalanda, o, nəsə demək istəyirmiş kimi görünmüş, amma son anda utancaqlıqdan susmuşdu. Bu hiss o qədər güclənmişdi ki, Millisent əsəbiləşməyə başlamışdı. Bir axşam Haroldun nədənsə işdə həmişəkindən daha çox qaldığını biləndə, nəhayət, Simpsonla söhbət etməyə qərar verdi.
— Cənab Simpson, mənə nə demək istəyirsiniz? — o, birdən soruşdu.
Gənc oğlan qızardı və tərəddüd etdi.
— Heç nə. Niyə belə düşünürsünüz ki, sizə nəsə deməliyəm?
Cənab Simpson iyirmi dörd yaşında, cılız və zəif görkəmli bir gənc idi. Onun dalğalı saçları vardı və onları mümkün qədər hamar şəkildə daramağa çalışırdı. Biləkləri ağcaqanad dişləmələrindən qabarıq və çapıqlı idi. Millisent ona diqqətlə baxdı.
— Əgər bu, Haroldla bağlıdırsa, düşünmürsünüz ki, mənə açıq şəkildə danışmaq daha yaxşı olardı?
Simpsonun üzü indi tamamilə qıpqırmızı oldu. O, narahat şəkildə bambukdan hazırlanmış kreslosunda yırğalanmağa başladı.
Millisent israr etdi.
— Düşünürəm ki, bunu deməyim sizə bir qədər qəribə gələ bilər, — nəhayət, Simpson pıçıldadı. — Amma arxasında danışmaq da yaxşı deyil. Malyariya insanı çox zəif salır və xəstəlikdən sonra insan özünü çox pis hiss edir.
O, yenə susdu. Ağzının kənarları sanki ağlayacaqmış kimi titrədi. Millisentə o, bir anlıq balaca bir uşaq kimi göründü.
— Söz verirəm ki, bu barədə heç kimə danışmayacağam, — deyə o, gülümsəməyə çalışdı, qorxusunu gizlətməyə çalışaraq. — Xahiş edirəm, danışın.
— Məncə, ərinizin iş yerində bir butulka viski saxlaması yaxşı fikir deyil. O, hər dəfə daha çox içməyə meyilli olur.
Cənab Simpsonun səsi həyəcan içində xırıldadı. Millisent birdən bədənində soyuq bir titrəmə hiss etdi. Amma özünü toparladı. Əgər Simpson bildiyi hər şeyi ona danışmalı idisə, onun qorxmasına imkan verməməli idi. Simpson danışmaq istəmirdi.
Millisent ona təzyiq etdi, yaltaqlandı, vicdanına toxundu, nəhayət, ağlamağa başladı. Onda Simpson ona Haroldun artıq iki həftədir ki, demək olar, hər gün sərxoş olduğunu, yerli əhalinin bundan danışmağa başladığını və onun evlənməzdən əvvəl olduğu kimi yenidən içkiyə aludə olacağına inandıqlarını söylədi. Haroldun evlənməzdən əvvəl çox içdiyi məlum idi, lakin Simpson o dövr barədə danışmaqdan qəti şəkildə imtina etdi.
— Sizcə, o, indi də içir? — Millisent soruşdu.
— Bilmirəm.
Millisentin içində birdən-birə utanc və qəzəb alovlandı.
"Qala" adlanan bina—silah və sursatların saxlandığı yer—eyni zamanda məhkəmə binası idi. Bu bina rezidentin bungalosunun qarşısında, ayrıca bir bağçada yerləşirdi. Gün batmaq üzrə idi, buna görə də şlyapa götürməyə ehtiyac duymadı. Ayağa qalxdı və binaya doğru addımladı.
Haroldu məhkəmə zalının arxasında, ofisində oturmuş vəziyyətdə tapdı. Masanın üzərində bir butulka viski vardı. O, siqaret çəkirdi və qarşısında dayanan üç-dörd malaylı ilə danışırdı. Onlar ona yaltaq, amma eyni zamanda istehzalı bir təbəssümlə qulaq asırdılar.
Millisentin gəlişini görən kimi, yerli sakinlər sakitcə yox oldular.
— Sadəcə, nə etdiyini görməyə gəldim, — dedi Millisent.
Harold ayağa qalxdı—o, həmişə ona qarşı həddindən artıq nəzakətli davranırdı—amma bu zaman tarazlığını itirib yırğalandı. Özü də bunun fərqinə vararaq, duruşunu düzəltməyə çalışdı və əzəmətli bir ifadə ilə əlavə etdi:
— Buyur, əzizim, əyləş. İşlərim o qədər çox idi ki, gecikdim.
Millisent ona qəzəblə baxdı.
— Sən sərxoşsan, — dedi.
Harold ona gözlərini bərəldərək baxdı. Böyük və dolu sifətində tədricən lovğa bir ifadə yarandı.
— Sənin nə demək istədiyin barədə heç bir fikrim yoxdur, — deyə soyuq şəkildə cavab verdi.
Millisent ona sərt bir çıxış hazırlamışdı, amma birdən göz yaşlarına boğuldu.
O, kresloya çökdü və üzünü əlləri ilə örtdü. Harold bir an ona baxdı, sonra göz yaşları yanaqlarına süzülməyə başladı. Qollarını açaraq ona tərəf gəldi və ağır bir şəkildə diz çökdü.
— Bağışla məni, bağışla, — deyə hönkürdü. — Söz verirəm, bu bir daha təkrarlanmayacaq. Günah o lənətə gəlmiş malyariyanındır.
— Bu, o qədər alçaldıcıdır ki... — Millisent zarıdı.
Harold bir uşaq kimi ağlayırdı. Onun kimi böyük, nüfuzlu bir adamın belə alçalması olduqca təsirli idi. Millisent bir müddət sonra başını qaldırdı. Onun peşman və yalvarış dolu gözləri onun baxışlarını axtarırdı.
— Mənə şərəfin üzərinə söz ver ki, bir daha içkiyə toxunmayacaqsan.
— Bəli, bəli! Mən içkidən nifrət edirəm.
Elə o an Millisent ona hamilə olduğunu dedi. Harold sevinc içində idi.
— Bu, məhz istədiyim tək şeydir. Bu, məni düz yola qaytaracaq.
Onlar bungaloya geri qayıtdılar. Harold çimib yatdı. Şam yeməyindən sonra isə uzun və sakit bir söhbət etdilər. O, etiraf etdi ki, evlənməzdən əvvəl bəzən həddindən artıq içdiyi olurdu; ucqar məntəqələrdə pis vərdişlərə düşmək çox asan idi. Harold Millisentin bütün tələbləri ilə razılaşdı.
Millisentin doğuş üçün Kuala Solora getməsi lazım gələnə qədər Harold nümunəvi bir ər idi—mehriban, düşüncəli, qürurlu və sevgi dolu. Onun davranışında qüsur tapmaq mümkün deyildi.
Motorlu qayıq onu götürməyə gəldi. O, Haroldu altı həftəlik tərk etməli idi və Harold ona bu müddətdə içki içməyəcəyinə dair möhkəm bir söz verdi. O, əllərini Millisentin çiyinlərinə qoydu və özünəxas təmtəraqlı tərzdə dedi:
— Mən heç vaxt sözümü pozmuram. Amma tutaq ki, heç belə bir söz verməmişəm, səncə, mən sənin o çətin anları yaşadığın bir vaxtda, sənə daha çox əzab verəcək bir şey edə bilərəmmi?
Coan dünyaya gəldi.
Millisent rezidentin evində qaldı və onun xanımı, mehriban orta yaşlı bir qadın olan xanım Qrey, ona qarşı çox qayğıkeş davrandı. Saatlarla tək qaldıqları vaxtlarda iki qadının etməyə çox bir işi yox idi, ona görə də danışırdılar. Nəticədə Millisent ərinin içkiyə aludəçiliyi barədə bilmədiyi hər şeyi öyrəndi.
Onun üçün ən çətin qəbul edilən həqiqət Haroldun işini qoruyub saxlamaq üçün ona evlənməli olduğu bildirilən bir adam olması idi. Bu, onun içində anlaşılmaz bir kin yaratdı. Üstəlik, Haroldun davamlı bir alkoqol asılısı olduğunu öyrənəndə içində qəribə bir narahatlıq hiss etdi. O, dəhşətli bir qorxu içində idi—bilmirdi, amma içindən gələn bir səs ona deyirdi ki, Harold onun yoxluğunda içkiyə müqavimət göstərə bilməyəcək.
Millisent körpəsi və tibb bacısı ilə birlikdə evə qayıtdı. O, bir gecəni çayın mənsəbində keçirdi və bir qayıqçı göndərərək gəlişini xəbər verdi.
Gəmi sahilə yaxınlaşdıqca o, gərginlik içində sahilə baxırdı. Harold və cənab Simpson orada dayanmışdılar. Həmişəki kimi səliqəli geyinmiş kiçik əsgərlər sıraya düzülmüşdülər. Amma Millisentin ürəyi sıxıldı, çünki Haroldun bir az yırğalandığını, tarazlığını saxlamağa çalışdığını gördü—və o, anladı. Harold sərxoş idi.
Evə qayıdış o qədər də xoş deyildi.
O, valideynlərini və bacısını demək olar ki, unutmuşdu. Onların hələ də səssizcə oturub onu dinlədiyini birdən-birə xatırladı.
Hekayəsi sanki çox uzaqlarda baş vermişdi.
— O an başa düşdüm ki, ondan nifrət edirəm, — dedi Millisent sakitcə. — Onu öldürə bilərdim.
— Ah, Millisent, belə demə, — anası qışqırdı. — O, zavallı adam artıq həyatda deyil.
Millisent anasına baxdı və bir anlıq onun heç nə ifadə etməyən sifətini qəzəbli bir kölgə bürüdü. Cənab Skinner narahatlıqla yerində qurcalandı.
— Davam et, — Ketlin dedi.
— O, mənim onun haqqında hər şeyi bildiyimi anlayanda, artıq heç bir narahatlıq keçirmirdi. Üç ay sonra yenidən D.T.* keçirdi (Delirium Tremens – uzun müddət həddindən artıq alkoqol qəbulundan sonra yaranan ağır psixi pozğunluq, titrəmə, halüsinasiyalar və ağır əsəb gərginliyi ilə müşayiət olunur - tərc.).
— Bəs niyə onu tərk etmədin? — atası soruşdu.
— Bəs onu tərk etməyin nə faydası olardı ki? O, iki həftəyə xidmətdən qovulacaqdı. Bəs məni və Coanı kim dolandıracaqdı? Mən qalmağa məcbur idim. Üstəlik, o, ayıq olanda heç bir şikayətim yox idi. O, mənə aşiq deyildi, amma mənə qarşı mehriban idi. Mən də ona aşiq olduğum üçün yox, sadəcə evlənmək istədiyim üçün onunla ailə qurmuşdum.
Onu içkidən uzaq tutmaq üçün əlimdən gələni edirdim. Cənab Qreyə xahiş etdim ki, Kuala Solordan viski göndərilməsinin qarşısını alsın, amma Harold onu çinlilərdən tapıb alırdı. Mən onu bir siçanı izləyən pişik kimi izləyirdim. Amma o, məndən daha hiyləgər idi.
Bir müddət sonra yenə içməyə başladı. İşlərinə laqeyd yanaşırdı. Şikayət olunacağından qorxurdum. Biz Kuala Solordan iki günlük məsafədə idik və bu, bizim üçün bir növ qoruyucu baryer idi. Amma yəqin ki, nəsə deyilmişdi, çünki cənab Qrey mənə şəxsi xəbərdarlıq məktubu yazdı. Onu Harolda göstərdim. O, qəzəbləndi, hay-küy saldı, amma qorxduğunu da hiss etdim. İki-üç ay ərzində tamamilə ayıq qaldı. Sonra yenidən başladı. Bu, belə davam etdi—ta ki məzuniyyət vaxtımız çatana qədər.
Buraya gəlməzdən əvvəl ona yalvardım, dua etdim ki, ehtiyatlı olsun. Mən sizin heç birinizin kiminlə evləndiyimi bilməyinizi istəmirdim. O, İngiltərədə olduğu müddətdə tamamilə normal idi və dənizə yola düşməzdən əvvəl bir daha onu xəbərdar etdim. O, Coanı çox sevmişdi, onunla fəxr edirdi və Coan da ona bağlı idi. O, məndən daha çox Haroldu sevirdi.
Mən ondan soruşdum: "Uşağının atasının bir sərxoş olduğunu bilərək böyüməsini istəyirsənmi?" Onda anladım ki, nəhayət, onun zəif yerini tapmışam. Bu fikir onu dəhşətə gətirdi. Ona dedim ki, buna əsla icazə verməyəcəyəm və əgər Coan onu sərxoş görsə, dərhal uşağı götürüb gedəcəyəm. Bilirsiniz, bu sözləri deyəndə onun necə solduğunu gördüm. O gecə diz çöküb Tanrıya şükür etdim ki, nəhayət ərimi xilas etməyin yolunu tapmışam.
O, məndən onu tək qoymamağımı istədi və bir daha cəhd edəcəyinə söz verdi. Biz bu vərdişə qarşı birlikdə mübarizə aparmağa qərar verdik. Və o, həqiqətən də çox çalışdı. İçmək istədiyini hiss edəndə mənim yanıma gəlirdi. Bilirsiniz, o, bir qədər lovğa görünürdü, amma mənim yanımda uşaq kimi idi—mənə ehtiyac duyurdu.
Ola bilsin ki, o, evlənəndə məni sevmirdi, amma sonradan sevdi—məni və Coanı. Mən isə ondan nifrət etmişdim—çünki o, məni alçaldırdı, çünki sərxoş olanda və ciddi, təsirli görünməyə çalışanda iyrənc olurdu. Amma sonra qəlbimdə qəribə, utancaq bir şəfqət hiss etməyə başladım. Bu, sevgi deyildi, amma çox fərqli bir duyğu idi. O, sadəcə ərim deyildi, sanki uzun və yorucu aylar boyunca ürəyimin altında daşıdığım bir uşaq kimi idi.
O, mənimlə fəxr edirdi və bilirsiniz, mən də onunla fəxr edirdim. Artıq onun uzun-uzadı nitqləri məni qıcıqlandırmırdı, hətta bu lovğa davranışları mənə məzəli və xoş gəlirdi. Nəhayət, biz qalib gəldik. İki il ərzində o, bir damcı da içmədi. İçkiyə olan ehtiyacı tamamilə yox oldu. Hətta bu barədə zarafat da edirdi.
O vaxt artıq cənab Simpson getmişdi və bizim yeni bir gənc əməkdaşımız vardı—Frensis.
"Mən islah olunmuş bir sərxoşam, Frensis," — Harold bir dəfə ona dedi. — "Əgər arvadım olmasaydı, çoxdan qovulmuşdum. Dünyanın ən yaxşı həyat yoldaşı məndədir, Frensis."
Onun bunları dediyini eşitmək mənim üçün nə demək idi, siz bilirsinizmi? Hiss edirdim ki, çəkdiyim bütün əzablar buna dəyərdi. Mən çox xoşbəxt idim.
O, susdu.
Ağlına uzun illər sahilində yaşadığı o geniş, sarımtıl, bulanıq çay gəldi. Günəşin qürub işığında ağ və parlaq görünən qutanlar bir sürü halında çayın axını boyunca uçur, alçaqdan süzülərək sürətlə hərəkət edir və sonra bir anda səpələnirdilər.
Onlar sanki görünməz bir əlin görünməz bir arfada ifa etdiyi ilahi bir arpeggio kimi idi—bəyaz, təmiz və yaz kimi şirin notların dalğalanması. Axşam kölgələri arasında, yaşıl sahillərin arasından uçub keçirdilər, xoşbəxt bir zehnin sevinc dolu düşüncələri kimi.
- Sonra Coan xəstələndi. Üç həftə boyu onun üçün çox narahat idik. Kuala Solordan başqa yaxınlıqda heç bir həkim yox idi və yerli həkim köməkçisinin müalicəsi ilə kifayətlənməli olduq. O, sağaldıqdan sonra dəniz havası alması üçün onu çayın mənsəbinə apardım. Orada bir həftə qaldıq. Coanın doğulmasından sonra ilk dəfə idi ki, Harolddan ayrılırdım.
Yaxınlıqda, su üzərində dirəklər üzərində tikilmiş bir balıqçı kəndi vardı, amma əslində biz tamamilə tək idik. O vaxt Harold haqqında çox düşündüm—sevgi və şəfqətlə. Və bir anda anladım ki, mən onu sevirəm.
Bizimlə görüşmək üçün motorlu qayıq gələndə o qədər sevindim ki! Çünki Harolda sevgimi demək istəyirdim. Onun üçün bunun çox şey ifadə edəcəyini düşünürdüm. Nə qədər xoşbəxt olduğumu sizə izah edə bilmərəm.
Biz çay boyunca üzü yuxarı irəliləyərkən kənd başçısı mənə dedi ki, cənab Frensis bir neçə günlük uzaq bölgəyə gedib. O, ərini öldürən bir qadını həbs etməli imiş.
Çatanda Haroldun məni qarşılamadığına təəccübləndim. O, həmişə belə şeylərdə çox dəqiq idi. Hətta deyirdi ki, ər və arvad bir-birlərinə tanışlarına davrandıqları qədər nəzakətli davranmalıdırlar. Ona nə işin mane olduğunu təsəvvür edə bilmirdim.
Bungalonun yerləşdiyi kiçik təpəyə qalxdım. Dayə Coanı arxamca gətirirdi. Ev qəribə dərəcədə sakit idi. Xidmətçilər ortada yox idi və bunun səbəbini anlaya bilmirdim. Harold məni bu qədər tez gözləmədiyindən çölə çıxmış ola bilərdi.
Eyvana qalxdım. Coan susamışdı və dayə onu xidmətçilərin yanına su içməyə apardı. Harold qonaq otağında deyildi. Onu çağırdım, amma cavab vermədi. Bu, məni məyus etdi, çünki onun məni qarşılamağını çox istərdim.
Yataq otağımıza keçdim. Harold heç yerə getməmişdi. O, yataqda yatırdı.
Bunu görəndə həqiqətən gülümsədim, çünki həmişə günorta yatmadığını iddia edirdi. Deyirdi ki, bu, bizim, ağdərililərin mənimsədiyi mənasız bir vərdişdir.
Sakitcə yatağa yaxınlaşdım. Zarafat etmək istəyirdim. Sancaq pərdəsini açdım.
O, arxası üstə uzanmışdı, yalnız sarong geyinmişdi və yanında boş bir viski şüşəsi var idi.
O, sərxoş idi.
Yenə başlamışdı.
İllərlə çəkdiyim bütün əziyyətlər boşa getmişdi. Xəyalım yerlə bir olmuşdu. Hər şey ümidsiz idi.
Qəzəb məni bürüdü.
Millisentin üzü yenidən tünd qırmızı rəng aldı. O, oturduğu kreslonun qollarını möhkəmcə sıxdı.
Onu çiyinlərindən tutub var gücümlə silkələdim.
"Sən iyrənc bir məxluqsan!" — qışqırdım. — "Sən heyvansan!"
O qədər qəzəbli idim ki, nə etdiyimi, nə dediyimi bilmirdim. Onu silkələməyə davam edirdim.
Onun necə iyrənc göründüyünü siz təsəvvür edə bilməzsiniz—iri, kök, yarıçılpaq bədəni ilə... O, günlərlə üzünü qırxmamışdı, üzü şişmiş və bənövşəyi rəng almışdı.
Ağır-ağır nəfəs alırdı.
Ona bağırdım, amma məhəl qoymadı.
Onu yatdığı yerdən dartıb çıxarmağa çalışdım, amma çox ağır idi. Bir kötük kimi uzanmışdı.
"Gözlərini aç!" — qışqırdım.
Yenə silkələdim.
Mən ondan nifrət edirdim.
Bir həftə boyunca onu bütün qəlbimlə sevmişdim, amma indi ondan daha da çox nifrət edirdim.
O, məni yarı yolda buraxmışdı.
Məni aldatmışdı.
Ona nə qədər iyrənc bir varlıq olduğunu söyləmək istəyirdim.
Amma ona təsir edə bilmirdim.
"Gözlərini açacaqsan!" — qışqırdım.
Onu baxmağa məcbur edəcəyimi qərara almışdım.
Dul qadın quru dodaqlarını yaladı. Nəfəsi qeyri-bərabər və sürətli idi.
O, susdu.
— Əgər o, o vəziyyətdə idisə, məncə, onu rahat buraxıb yatmasına icazə vermək daha yaxşı olardı, — Ketlin dedi.
— Yatağın yanında, divarda bir parang vardı. Bilirsiniz ki, Harold nadir əşyalara necə maraq göstərirdi.
— Parang nədir? — xanım Skinner soruşdu.
— Axmaq suallar vermə, ana, — cənab Skinner əsəbi şəkildə cavab verdi. — Elə indicə arxandakı divarda bir dənəsi var.
O, səbəbini bilmədən gözlərini bir müddətdir üzərində dayandırdığı malay qılıncını göstərdi. Xanım Skinner diksinərək divanın küncünə çəkildi, sanki yanında bir ilan qıvrılıb yatırmış.
— Birdən Haroldun boğazından qan fışqırdı. Onun boğazında böyük, dərin bir kəsik vardı.
— Millisent! — Ketlin qışqıraraq ayağa sıçradı və bacısına tərəf atıldı. — Tanrı xatirinə, sən nə demək istəyirsən?!
Xanım Skinner gözlərini bərəldərək, ağzı açıq halda ona baxdı.
— Parang artıq divarda deyildi. O, yatağın üstündə idi. Sonra Harold gözlərini açdı. Onlar elə Coanın gözləri kimi idi.
— Başa düşə bilmirəm, — cənab Skinner dedi. — Əgər o, sənin təsvir etdiyin vəziyyətdə idisə, özünü necə öldürə bilərdi?
Ketlin bacısının qolundan tutub hirslə silkələdi.
— Millisent, Tanrı xatirinə, izah elə!
Millisent özünü ondan qurtardı.
— Parang divarda idi, dedim axı. Nə baş verdiyini bilmirəm. Hər tərəf qan içində idi, sonra Harold gözlərini açdı. O, demək olar ki, dərhal öldü. Heç nə demədi, sadəcə bir dəfə dərin nəfəs aldı.
Cənab Skinner nəhayət ki, özünü toparlayıb danışdı.
— Amma bu, qətldir!
Millisentin üzü qızarmış, gözləri nifrət və istehza ilə dolmuşdu. O, atasına elə baxdı ki, cənab Skinner geriyə çəkildi. Xanım Skinner qorxu içində qışqırdı.
— Millisent, sən bunu etmədin, elə deyil?
Sonra Millisent elə bir şey etdi ki, otaqdakılar sanki damarlarındakı qan donmuş kimi hiss etdilər. O, qəhqəhə çəkdi.
— Bunu başqa kim etmiş ola bilər? — deyə sakitcə cavab verdi.
— Tanrım... — cənab Skinner pıçıldadı.
Ketlin dik durmuşdu, əlləri ürəyinin üstündə idi, sanki onun döyüntüsünə dözə bilmirdi.
— Bəs sonra nə oldu? — o soruşdu.
— Mən qışqırdım. Pəncərəyə qaçıb açdım. Dayəni çağırdım. O, Coanla birlikdə həyətin o biri tərəfindən gəlirdi. "Coanı gətirmə!" — qışqırdım. "Onu buraxma!" Dayə aşpaza səsləndi və ona uşağı götürməsini tapşırdı. Mən isə ona tələsdiyini söylədim. O gələndə Haroldu ona göstərdim.
"Tuan özünü öldürüb!" — qışqırdım.
O, dəhşət içində qışqıraraq evdən qaçdı.
Heç kim yaxınlaşmaq istəmirdi. Hamısı qorxmuşdu. Mən cənab Frensiyə bir məktub yazıb baş verənləri ona bildirdim və dərhal gəlməsini istədim.
— Baş verənləri ona necə izah etdin?
— Yazdım ki, çayın mənsəbindən qayıdanda Haroldu boğazı kəsilmiş halda tapmışam. Bilirsiniz ki, tropik iqlimdə insanları tez dəfn etmək lazımdır. Mən çinlilərdən bir tabut aldım və əsgərlər qalanın arxasında bir məzar qazdılar.
Cənab Frensis gələndə Harold artıq iki gündür ki, dəfn olunmuşdu. O, hələ gənc idi və mən onunla istədiyim kimi davrana bilərdim. Ona dedim ki, Haroldun əlində paranganı tapmışam və şübhə yoxdur ki, o, delirium tremens tutması zamanı özünü öldürüb. Ona boş viski şüşəsini göstərdim. Xidmətçilər də dedilər ki, mən dəniz sahilinə gedəndən bəri Harold dayanmadan içirdi.
Kuala Solorda da eyni hekayəni danışdım. Hamı mənə çox mehriban davrandı. Hökumət isə mənə pensiya bağladı.
Bir müddət heç kim danışmadı. Nəhayət, cənab Skinner özünü toplayıb danışdı.
— Mən hüquqşünasam. Mənim vəzifələrim var. Biz həmişə hörmətli bir hüquq praktikası ilə məşğul olmuşuq. Sən məni dəhşətli bir vəziyyətə saldın.
O, fikirlərində bir-birinə dolaşan, görünüb-itən cümlələri bir yerə toplamağa çalışdı. Millisent ona istehza ilə baxdı.
— Bəs sən nə edəcəksən?
— Bu, qətldir! Sən düşünürsən ki, mən bunu ört-basdır edə bilərəm?
— Boş-boş danışma, ata, — Ketlin sərt şəkildə dedi. — Öz qızını polisə verə bilməzsən.
— Sən məni dəhşətli bir vəziyyətə saldın, — o, təkrarladı.
Millisent çiyinlərini çəkdi.
— Sən məni danışmağa məcbur etdin. Mən isə bunu artıq təkbaşına daşımaqdan yorulmuşdum. Artıq hamınız bu yükü çəkməlisiniz.
Elə bu an xidmətçi qapını açdı.
— Devis maşını gətirdi, cənab, — dedi.
Ketlin dərhal nə isə dedi və xidmətçi otaqdan çıxdı.
— Yola düşməliyik, — Millisent dedi.
— İndi ora gedə bilmərəm! — xanım Skinner dəhşət içində qışqırdı. — Mən çox sarsılmışam. Heyvudların üzünə necə baxacağıq? Üstəlik, yepiskop səni tanımaq istəyəcək.
Millisent laqeydliklə çiyinlərini çəkdi. Onun gözlərində istehzalı bir ifadə vardı.
— Getməliyik, ana, — Ketlin dedi. — İndi getməsək, insanlar bunu qəribə hesab edəcəklər.
O, Millisentə tərəf çevrilib qəzəblə dedi:
— Ah, bütün bu olanlar nə qədər də pis bir davranışdır!
Xanım Skinner kömək üçün ərinə baxdı. O, arvadına yaxınlaşıb əlini uzatdı ki, onu divandan qaldırsın.
— Qorxuram ki, getməliyik, ana, — dedi.
— Və mənim başımda Haroldun öz əlləri ilə verdiyi qutan lələkləri var... — o, mızıldandı.
Cənab Skinner onu otaqdan çıxardı. Ketlin onların arxasınca getdi. Bir neçə addım geridə isə Millisent gəlirdi.
— Öyrəşəcəksiniz, bilirsiniz, — o, sakitcə dedi. — Əvvəlcə hər zaman bunu düşünürdüm. Amma indi iki-üç gün boyunca tamamilə yadımdan çıxır. Axı heç bir təhlükə də yoxdur.
Heç kim cavab vermədi.
Onlar dəhlizdən keçib ön qapıya çıxdılar. Üç qadın maşının arxa oturacağına əyləşdi, cənab Skinner isə sürücünün yanında oturdu. Maşında self-starter yox idi. Köhnə bir model idi və Devis ön kapotu açıb maşını işə salmaq üçün qolu fırlatmağa getdi.
Cənab Skinner dönüb Millisentə əsəbi baxış atdı.
— Bunu bilməməli idim, — dedi. — Sənin etdiyin inanılmaz dərəcədə eqoist bir hərəkətdir.
Devis yerinə keçdi və onlar keşiş Heyvudun bağ məclisinə yola düşdülər.
