Məşhur "Düşən əşyaların səsi” ("The Sound of Things Falling”) romanının müəllifi Xuan Qabriel Vaskes ilk dəfə olaraq Azərbaycanla bağlı fikirlərini də ifadə edib.

– İlk fikrim bu oldu ki, ölkəniz haqqında nə qədər az şey bilirəm. Daha çox öyrənmək niyyətindəyəm.

– Böyük argentinalı yazıçı Xorxe Luis Borxes demişdi: "Şöhrət – bir anlaşılmazlıqdır, bəlkə də ən pisi”. Uğurun nə olduğunu, əslində, bilmirəm. Ancaq kitablarımın qazandığı hər hansı uğur inadkar əməyin və bəlkə də mənim peşə adlandırdığım müəyyən bir ehtirasın nəticəsidir.

– Roman başlanğıcdan bir sıra qaydalar müəyyən edir və həmin qaydalara əməl etmək vacibdir. Romanlarım həmişə tarixi baxımdan dəqiqdir – bir istisna ilə: "Kostaguananın gizli tarixi” (The Secret History of Costaguana) adlı əsərim. Bu roman, qismən tarix yazmağın özü haqqındadır və bu səbəbdən qəsdən anakronizmlər, uyğunsuzluqlar və hətta açıq-aşkar yalanlar ehtiva edir. Amma digər romanlarımda olduğu kimi realist yazanda, oxucu bilməlidir ki, tarixi faktlara hörmətlə yanaşılır – yalnız bu halda roman faktların gedə bilmədiyi yerlərə gedə bilər.

– Bu vacib sualdır. Kollektiv travmanı silmək cazibədar görünsə də, fərdi baxımdan nə qədər müsbət olsa da, cəmiyyət üçün çox təhlükəli nəticələr doğura bilər. Keçmişini tanımayan cəmiyyət (xüsusilə travmatik keçmişi) eyni səhvləri təkrar etmək riski daşıyır. Eyni zamanda, travma siyasi məqsədlərlə də istifadə edilə bilər: baş verənləri bilmək vətəndaşların bu siyasi manipulyasiyaya qarşı müqavimət göstərməsinə kömək edir.

– Əslində, bilmirəm. Mövzu, şübhəsiz ki, ictimai mühitdə var idi, amma kitab 2011-ci ildə nəşr olunmuşdu – həmin aləmi məşhur və (təəssüf ki) cazibədar edən seriallardan əvvəl. Sadəcə minnətdaram ki, bu kitab bu qədər dildə oxucu tapıb.

– İki kitab mənim yazıçı olmağımı müəyyən etdi: Qabriel Qarsia Markesin "Yüz ilin tənhalığı” (16 yaşımda oxudum) və Ceyms Coys’un "Uliss” əsəri (3 il sonra oxudum). Bu iki kitab mənə göstərdi ki, roman yazmaq insanın təsəvvür edə biləcəyi ən heyrətamiz macəra ola bilər.

– Yazıçı da vətəndaşdır və düşünürəm ki, bütün vətəndaşlar siyasi baxımdan məlumatlı olmalıdır. Onlar məlumatlı olmağa çalışmalı, yalanla həqiqəti ayırd etməyə səy göstərməli, dəstəklədikləri cəmiyyətin nə cür olduğunu və niyə dəstəklədiklərini bilməlidirlər. Amma romanlar yazıçının mövqelərinin illüstrasiyasına çevrilərsə, onlar pamfletə, təbliğata çevrilirlər və bu da ədəbi ölüm deməkdir. Mən siyasi romanlar yazıram, amma heç vaxt siyasətə alət olunmuş roman yazmıram. Cavablarımı satmaq üçün deyil, suallar vermək üçün yazıram.

– Bu mənim vəsvəsimdir. Həm ilhamdır, həm də yük. Bəzən istəyirəm ki, Saturna aid elmi-fantastik roman yazım, amma bacarmıram.

– Bədii ədəbiyyat – gücün yaratdığı böyük uydurmaya qarşı fərdlər tərəfindən danışılan hekayələrdir. Güc nədir? Bizə bir nağıl sırımağa çalışan strukturlar: dövlət, dinlər və sair. Bədii ədəbiyyat – rəsmi narrativlərin sorğulanmadığı yerdə suallar verdiyimiz məkandır. O, həm də məyusluqlarımızı boşaltdığımız, keçmişimizə dair monolit versiyalara qarşı üsyan etdiyimiz yerdir.

– Heç vaxt təqib olunmamışam. Kolumbiyada söz azadlığı var. Amma təhdid edilmişəm, təhqir olunmuşam, haqqımda yalanlar danışılıb, böhtan atılıb… bu, müəyyən bir şöhrət ilə gələn nəticələrdir. Yazıçı siyasi müzakirələrdə səssiz qalmayıb, fəal iştirak edəndə belə bir qiymət ödəyir.

– Mənə öyrətdi ki, hekayələr zahirən zərərsiz görünsə də, əslində dünyanın ən güclü silahıdır. Ona görə diktaturalar yazıçıları və şairləri təqib edir.

– "The Shape of the Ruins” adlı romanı nəql edən obrazı ilə. Onun adı Xuan Qabriel Vaskestir və mənim bioqrafiyamı bölüşür. Amma o, yenə də bir bədii obrazdır.

– Qustav Flober, Cozef Konrad, Anton Çexov, Virciniya Vulf, Alber Kamü…

– Süni intellekt yalnız mövcud olan əsərlər əsasında yaradır. Bu isə o deməkdir ki, o, kəşf etmək qabiliyyətinə malik deyil. Yəni, bir çox yazıçının dolanışığını məhv edə bilər, amma orijinal roman yarada bilməz. Orijinal roman – olmayan bir şeyi kəşf edən əsərdir. Bu, Don Kixotda, Mobi Dikdə, Yüz İlin Tənhalığında belədir… Süni intellekt Hamletə bənzər yazılar yaza bilər, amma sabahın şah əsərini yaza bilməz.

– Arzu edirəm ki, bu sevgiyə layiq olum. Və ya heç olmasa kitablarım layiq olsun. Bu sevgini qorumaq üçün çox çalışacağam.