Bu həftə havanın sərinləşməsini fürsət bilib, "Haramı” adlı romanı yeni çapdan çıxmış, son dövrlər əsərləri haqqında çoxsaylı müzakirələr gedən yazıçı Şərif Ağayarla söhbətləşmək qərarına gəldik. Zəng edib əlaqə saxladıq, (o da yəqin sərinliyi fürsət bilib) müsahibə vermək üçün razılaşdı. Son dövrlər Azərbaycan ədəbiyyatında bir sıra mövzular janrlar kimi "müsahibə” janrını da ucuzlaşdırıblar, belə ki, müsahibin (guya müsahib) elektron poçtuna sualları göndərirlər, o da cavabları ütülü-ütülü yazıb akademiklik edir, bir sözlə, oxucuların qulağından əriştə asırlar. Ona görə də müsahibələrin səviyyəsi əksərən sorğu həddində olur və təbii ki, canlı alınmır. Belə imitasiyadan uzaq olaq deyə Şərif Ağayarla Milli Parkda rahat bir çay evində oturub, arın-arxayın bir söhbət elədik.
– Fərid Hüseyn: Yeni romanınız çapdan çıxıb, əvvəla təbrik edirik. Mahir Qarayev və başqa yazarlar sizin haqqınızda yazdıqları yazılarda deyirdilər ki, Şərif Ağayar bəziləri kimi axına düşüb tələsik roman yazmadı. Deyəsən, "nə oldusa qəfil oldu?”.

– Şərif Ağayar: Bilirsiniz, "Haramı” romanı 2009-cu ildən yazılırdı, özüm də belə tez ortaya çıxacağını gözləmirdim. Mənə elə gəlir ki, bir az da taleyin işi var bu məsələlərdə. Çap olunubsa artıq yazılma prosesindən yox, romanın özündən danışmaq lazımdı.

– F.Hüseyn: Əlbəttə, amma romanın belə qəfil çıxması elə təsir bağışladı ki, sanki gizli-gizli yazırdınız?

– Ş.Ağayar: Bu da yazıçının öz işidir. Çox vaxt görmüşəm ki, gurultuyla vəd verənlər özünü doğrultmur, ona görə də sakit olmağın tərəfdarıyam. Kitab çıxandan sonra bu sakitlik pozuldu, kütləvi qaragüruhun da ciddi bir əhəmiyyəti yoxdur, amma bir yandan da bu hal kitabın oxunması, piarı üçün lazımdır. Kitabım barədə xeyli yazılar yazıldı, yaranan rezonansdan hələlik narazı deyiləm.

– F.Hüseyn: "Roman bumu” adlı yazı yazmışdınız, hiss olunurdu ki bu barədə narahatsınız. Ümumən, yazılan romanlar barədə nə deyə bilərsiniz?

– Ş.Ağayar: Son zamanlar çıxan romanların hər birini bir xüsusiyyətinə görə qiymətləndirirəm. Bütövlükdə məni tam qane edən roman olmayıb. Bəlkə də heç bu olmamalıdır da! Hansısa əsər məni tam qane edirsə, onda özüm niyə yazım ki? Məsələn, Cavid Zeynallının "Günəşi gözləyənlər” romanı ilk qələm təcrübəsi olaraq xoşuma gəldi. Bu yaşda belə bir təcrübə yadıma gəlmir. Şəxsən mən özüm o yaşda, o həə əsər yazmağı təsəvvür belə etməzdim.
Əli Əkbərin romanı struktur baxımından maraqlıdır. Aqşinin, Seymur Baycanın romanları həyat fakturası və dil baxımından dolğundur, amma bu əsrlərdəki struktur, daha doğrusu struktursuzluq məni qane etmədi. Nərmin Kamalın romanında isə tam əksinə, struktur mükəmməlcəsinə qurulub, amma bir az həyat nəfəsi, yazıçı enerjisi çatışmır.

– Elgün Mənsimov: Bəs Kəramətin ”Çöl” romanını necə, bəyəndiniz?

– Ş.Ağayar: Ümumən, o kitabda roman görmədim, amma istedadla yazılmış hissələrlə rastlaşdım. Hər halda məndə müsbət təəssürat yaratdı.

– E.Mənsimov: İndi yazılan romanlarda açıq-saçıq mövzulara çox toxunurlar, siz bunu zamanın tələbi kimi qiymətləndirirsiniz, yoxsa yazıçı "cəsarəti” kimi?

– Ş.Ağayar: İndi kim nə istəyir yazır, çap olunmasa da saytlarda yayımlanır, bunu cəsarət kimi qiymətləndirmək düz deyil. Amma imic baxımından cəsarət tələb edir, yəni sən öz imicini təhlükə altında qoyub nələrisə gözə alırsan. Məncə, həyatla ədəbiyyat arasında heç bir maneə yoxdur. Ədəbiyyat həyatı ehtiva edirsə, o cür səhnələr də yazmaq lazım gəlir. O ki qaldı dünya ədəbiyyatında açıq-saçıq səhnələrə: müşahidə etdiyim qədər erotika da detektiv kimi əsərin oxunması üçün vasitədir. Açıq-saçıqlığın məqsədə çevrildiyi əsəri ciddi ədəbiyyat nümunəsi kimi qəbul etmirəm.

– F.Hüseyn: Ötən il əsəriniz "Milli Kitab Mükafatın”ın onluğuna düşəndə belə bir söz demişdiniz ki, Mövlud Süleymanlı və Seyran Səxavətin müsabiqəyə qatılmasını başa düşə bilmirsiniz. Yaşlı yazarları yaradıcılıq baxımından bitmiş hesab edirsiniz?

– Ş.Ağayar: Yox, sadəcə mənə maraqlı idi ki, Mövlud Süleymanlı nəyi sübut etmək istəyirdi? Təbii ki, yaşlı bir adam da maraqlı əsər yaza bilər. Amma necə ki yaşlı adamlar müasir texnologiyalara adaptə ola bilmirlər, eləcə də müasir düşüncəyə keçmək onlar üçün çətindi. Yaşlandıqca insanda müəyyən stereotiplər daha da möhkəmlənir və o özünün təqdim etdiyi dəyərlərin amansız müdafiəçisinə çevrilir. Zaman isə başqa söz deyir. Belə deyək, yaşlılar da inciməsin: mən gənclərdən daha çox şey gözləyirəm, bir də unutmayaq ki, indiki yaşlı adamlar da ən yaxşı əsərlərini cavan vaxtı yazıblar.

– E.Mənsimov: Sizin yazılarınızda, məqalələrinizdə Orxan Pamukun yaradıcılığına istinadlar çoxdur. Ona qarşı olan rəğbətin səbəbləri nədir?

– Ş.Ağayar: Orxan Pamukun əsərlərində heyrətamiz bədii texnika var. Onun romanlarında heç nə təsadüfi deyil. Kiçik epizodlardan tutmuş ikinci, üçüncü dərəcəli obrazların adlarına qədər... Orxan Pamukun hər bir romanı ayrıca bir orqanizm kimidir. Başı-ayağı, əli-qolu var sanki... Biz balaca bir şeiri bütöv görə bildiyimiz kimi, o, nəhəng romanları görür, böyük mətləbləri asanlıqla sağa-sola yozumlaya bilir. O, elə bir adamdır ki, mənasız bir obyektdən çox yüksək estetik dəyəri və dərin məzmunu olan yazı yaza bilir.

– F.Hüseyn: Müsahibələrinizin hansındasa demişdiniz ki, "Qarabağ problemi həll olunmayacaq” bu sizin Qarabağ haqqındakı dünyagörüşünüzün ümumi səciyyəsidir, yoxsa gizli instinktdir?

– Ş.Ağayar: Yazıçının pessimist olmaq ixtiyarı da var. Mən Qarabağ haqqında pessimistəm. Yəni Qarabağ münaqişəsinin çıxış yolunu nə müharibədə, nə də sülhdə görürəm. Mənə elə gəlir ki, Qarabağ problemi həll olunmayacaq. Elə problemlər var ki, sadəcə onun həlli yoxdur. Məsələn, Fələstin! Buna düyünə düşmək deyirlər. Biz düyünə düşmüşük.

– F.Hüseyn: Onda yaradıcılığınızda vətən barədə "ümid işartıları” azdır, Qarabağla bağlı yazdıqlarınız ancaq xatırlamalardan ibarətdir?

– Ş.Ağayar: Yox, elə deyil. Siz mənim yazdıqlarımı diqqətlə izləsəniz görəsiniz ki, mən vətənpərvərlikdən daha artıq insanpərvərəm! Qarabağ sabah alına bilər, ancaq müharibənin fiziki və mənəvi mənada şikəst etdiyi insanların xoşbəxt həyatı heç vaxt geri qayıtmayacaq. Sizə bir sirr açım: insan çox dəyərlidir! Və bu dünyada yaranmışların hamısı kimi torpaq da ona xidmət üçündür. Torpaq üçün ölüb-öldürüm nidalarının əksərinin altında riyakarlıq var. İnsanı ucuzlaşdırmaq olmaz. Müharibələr insanı ayaqaltı edir, ona ilahi varlıq olduğunu unutdurur. Müharibə əslində məhv olanlarla yanaşı yırtıcıya çevrilənlərin də faciəsidir.     

– F.Hüseyn: Bugünkü Azərbaycan cəmiyyətində nələrdən əziyyət çəkirsiniz?

– Ş.Ağayar: Azərbaycanda ağrımayan, narahat olmayan insan mənə anormal görünür. Kitab oxumayan cəmiyyətdə insana əzab verməyən şeylər istisnalardır. Hər oxuduğun ciddi kitab səni bir addım da cəmiyyətdən uzaqlaşdırır. Yəni qarşında oxumayan bir çoxluq var və sən o çoxluqdan yalnız uzaqlaşa bilirsən.

– F.Hüseyn: Cəmiyyətdən uzaqlaşdıqca nəyə yaxınlaşırsınız bəs?

– Ş.Ağayar: Bu bir az şairanə sual oldu. Mənə görə insan hər oxuduğu kitabla həqiqətə yaxınlaşır. Ən azı özünün uydurduğu həqiqətə... Sözümüzdən belə çıxır ki, cəmiyyətimiz həqiqətdən uzaq düşüb. Cəmiyyət bir çox mənəvi dəyərlərdən də uzaq düşüb. Mənəvi dəyər deyəndə çoxları yalnız mental ənənələri və dini-ideoloji məsələləri nəzərdə tutur. Mənəvi dəyər həm də insanların savadı, fantaziyası, filmlərə və kitablara münasibəti, musiqi zövqü ilə ölçülür. Bu gün çox istedadlı bir yazarın min kitabı satılmır, əvəzində meyxanaya, şou-proqramlara azarkeşlik edən yüz minlərlə adam var. Min kitab satılmayan 3 milyonluq şəhərdə avara bir müğənni toy şənliyində yarım saat üçün 3 min manat alır. Qəribəsi odur ki, adamlar bu pulu tapıb verirlər, amma 5-10 manatı kitaba xərcləmirlər. Mən Bakıda onlarla ali təhsilli adam tanıyıram ki, burax yazarı-mazarı, heç Qurani-Kərimi də alıb oxumayıb.

– E.Mənsimov: Kitabların az oxunması, sizcə nə ilə bağlıdır?

– Ş.Ağayar: Yox. Bilirsiniz adamlar oxumurlar e... heç oxumurlar. Mən televizora baxanda meyxanaya əl çalan qalstukluları görəndə dəhşətə gəlirəm. Bu adamlar belə yüngül şeylərdən necə rahatlıq tapırlar, necə həzz alırlar?
Yazıçı üçün ən böyük sərvət onun oxunmasıdır. Bizim cəmiyyətdə sonuncu dəfə evindən kitab almağa gedən adam unudulub. Belə bir adam varmı? Şəxsən mən belə bir adam tanımıram.

– F.Hüseyn: Tərcümə işləri ilə məşğul olmusunuz?

– Ş.Ağayar: Türk və rus dillərindən azsaylı əsərlər tərcümə elədim, sonra daha bu işlə məşğul olmadım. Amma tərcüməçiliklə bağlı bəzi məqamları vurğulaya bilərəm. Mən adətən dünya ədəbiyyatını türk dilində oxuyuram, oxşar dildən də əsər çevirmək çox çətindi. Onu mən izafi bir əziyyət hesab edirəm. Məsələn, türk dilindən çevrilmiş hər hansı bir əsəri Azərbaycan dilindən oxumağın zəhmətindənsə, balaca bir lüğətlə onu türkcə oxumaq daha yaxşıdı. Türkiyədə dünya ədəbiyyatını çox yüksək səviyyədə edirlər. İndi Avropa dillərini bilən gənclər tərcümə işinə girişirlər, olmayan yerdən bu yaxşı işdi. Ancaq məsələ budur ki, bu adamların çoxu Azərbaycan dilində normal inşa yaza bilmirlər.
Tərcüməçilik ağır, eyni zamanda pərdə arxasında qalan bir işdir. Tərcüməçi tərcümə etdiyi əcnəbi dildən əlavə ana dilini bədii əsər yazacaq səviyyədə yaxşı bilməlidir. Təəssüf ki bizdə hansısa əcnəbi dili ortabab səviyyədə bilən yazar özünü əsl tərcüməçi zənn edir. İndi oğulsan belə tərcümələri redaktə et. İnanın, təzədən yazmaq bundan daha asandır.
Fikir verin, bizdə ən maraqlı tərcümələr məhz yaxşı yazıçı və ya şairlərin etdiyi tərcümələrdir. Hər yazıçı isə vaxtını tərcüməyə sərf etmək istəmir.     

Fərid Hüseyn,
Elgün Mənsimov
"Kaspi"

[gallery columns="2"]